کاردرمانی ویژه کودکان طیف اتیستیک
خدمات کاردرمانی به کودکانی ارائه می شود که علاوه بر آیتم های حسی حرکتی موجود در برنامه ABA، نیازمند خدمات بیشتری در حیطه کاردرمانی هستند (با صلاح دید PI). اختلالات حرکتی در کودکان اتیستیک و اقدامات کاردرمانی آنها 1- ضعف عضلانی: در تعدادی از این کودکان، قدرت و نیروی عضلانی کمتر از کودکان همسنشان میباشد. عضلات نرم، کم حجم و کم قدرت از مشخصات این حالت هستند. ضعف در اندامها بصورت دستها و پاهای کم زور و در تنه بصورت وضعیتهای شل (شل راه رفتن، شل نشستن و بیحال دویدن و...) قابل تشخیص است.
حرکت و تمرینات حرکتی
حرکت نتیجه فرمانی است که از مغز به عضلات میرسد. تغییر طول عضله موجب کشیده شدن استخوان و حرکت آن حول محور مفصل و در نتیجه انجام حرکت مورد نظر میشود. تمرینات جسمی موجب تقویت اجزای حرکتی (اعصاب حرکتی، عضله، استخوان و مفصل) میشود.
اجزای حرکتی، مانند هر چیز دیگری اگر به کار گرفته نشوند دچار ضعف میشوند. همچنین وضعیت اجزای حرکتی را میتوان با انجام تمرینات حرکتی بهبود بخشید، تقویت کرد، یا به مهارت آنها افزود. کودکان طی گذر از مراحل رشد، با بازی و تمرینهای مختلف، حرکاتشان را ایجاد کرده و تا مرحله مهارت پیش میبرند. مگر آنکه در این مسیر موانع درونی یا بیرونی وجود داشته باشد، که در اینصورت برای ایجاد حرکت و مهارت نیاز به مداخله درمانی میباشد. یکی از روشهای درمانی فرستادن الگوی حرکتی از اندام به مغز میباشد.
نکته قابل توجه اینکه، صرف اتفاق افتادن حرکت، مبین رشد حرکتی کامل نمیباشد. حرکت کامل حرکتی است که بصورت ظریف، با تسلط و کنترل کامل انجام شود و پختگی و مهارت در آن محسوس باشد. بعلاوه، حرکت باید هدفمند باشد و در تعامل با محیط به وقوع بپیوندد، که این مستلزم دستگاه حسی سالم نیز هست. حرکات خودبخودی، کلیشهای و تکراری اغلب ارزش بارزی در رشد و تحول کودک ندارند.
اختلالات حرکتی در بعضی کودکان مبتلا به اتیسم به صورتهای زیر دیده میشود:
اقدامات درمانی: تقویت عضلانی و سیستم حرکتی با تمرینات و ورزشهایی که مربی روی بدن کودک انجام میدهد یا فعالیتها و بازیهایی که مربی به کودک آموزش میدهد و انجامش را از کودک میخواهد.
2- خام حرکتی: عدم مهارت و ظرافت در انجام فعالیتهای حرکتی. در اینحالت حرکات کودک ظرافت و دقت لازم را ندارد. درواقع حرکات کودک ناشیانه میباشد. استفاده از دستها بخصوص انگشتان و تسلط بر روی حرکات آنان ضعیف است.
اقدامات درمانی: رساندن تنوس عضلانی به سطح نرمال، تثبیت مفاصل و آموزش الگوهای واحدهای حرکتی کوچک. کاردرمانگر با استفاده از تکنیکهای حرکتی (مثل ماساژ و ورزشهای خاص) برای رفع این اشکالات حرکتی اقدام مینماید.
3 - عدم تعادل: بعضی از کودکان اتیستیک به راحتی تعادلشان را از دست میدهند. این حالت میتواند در وضعیتهای استاتیک (مثلا در حالت نشسته یا ایستاده) یا در وضعیتهای داینامیک (مثلا در حالت راه رفتن یا دویدن) دیده شود.
اقدامات درمانی: ایجاد و تقویت واکنشهای حفاظتی-تعادلی در این کودکان.
4 - تاخیر یا جا انداختن مراحل رشد حرکتی: در بعضی از این کودکان ممکن است مرحلهای از مراحل رشد حرکتی جا بیفتد (مثلا خزیدن)، یا ممکن است رشد حرکتی نسبت به سن کودک عقبتر باشد.
اقدامات درمانی: در اینحالت کاردرمانگر مرحله جا انداخته شده حرکتی را ایجاد میکند و کودک را آماده میسازد تا در هر سنی به مرحله حرکتی همان سن برسد.
5- دفورمیتی ها: در تعدادی از کودکان اتیستیک بد شکلی هایی در اندامها بخصوص اندامهای تحتانی دیده میشود، مثلا چرخش پنجه پا به داخل یا خارج.
اقدامات درمانی: تقویت بعضی عضلات و برطرف کردن کوتاهیهای ایجاد شده در آنها با دادن تمرینات و فعالیتهای خاص موجب بهتر شدن یا اصلاح خواهد شد.
6- کوتاهیهای عضلانی: در بیشتر این کودکان کوتاهی عضلانی باعث حالتهایی مثل راه رفتن روی پنجه پا میشود.
اقدامات درمانی: کشش عضلانی و برطرف کردن کوتاهی ها اگر با تمرینات صحیح و در زمان مناسب انجام گیرد موجب اصلاح وضعیت کودک میشود.
اختلالات حسی در کودکان اتیستیک و اقدامات درمانی آنها
1- حس تند: تعدادی از کودکان اتیستیک به بعضی یا تمام تحریکات حسی واکنش شدید نشان میدهند. مثلا از نور بدشان می آید، به صداها توجه نمیکنند. بو، طعم چاشنی غذاها یا لمس شدن برایشان غیر قابل تحمل است.
اقدامات درمانی: ارائه تحریکات حسی از کمترین مقدار تا رساندن حسهای کودک به حد نرمال و افزایش تحمل حسی کودک، همچنین مشاوره دادن به والدین در جهت آماده سازی محیط مناسب زندگی کودک.
2- حس کند: بعضی از کودکان اتیستیک به بعضی یا تمام تحریکات حسی بدون واکنش هستند یا بعضی از تحریکات حسی با شدت بسیار زیاد، برایشان خوشایند است، مثل کودکی که به درد واکنش نشان نمیدهد یا کودکی که به آفتاب یا لامپ زل میزند.
اقدامات درمانی: ارائه تحریکات حسی با شدت زیاد تا رساندن حسهای کودک به حد نرمال و کمک به درک و تشخیص محرکات حسی. همچنین مشاوره دادن به والدین در جهت آماده سازی محیط مناسب زندگی کودک.
3-حس ناموزون: بعضی از کودکان اتیستیک ممکن است درگیر تحرکات درونی خود باشند تا درک، تشخیص و واکنش نشان دادن به محرکات خارجی. مثل کودکی که بدون وجود محرک خارجی دچار خارش یا قرمزی پوست میشود، یا کوکی که پس از دویدن مینشیند و به صدای قلب یا نفس کشیدن یا خسخس ریهاش گوش میکند، یا کودکی که مدام چشمهایش را دستکاری مینماید.
اقدامات درمانی: کمک به کودک در جهت درک، تشخیص و واکنش نشان دادن به محرکات خارجی و برگرداندن جهت توجه کودک از محرکات داخلی به خارجی، همچنین مشاوره دادن به والدین در جهت آماده سازی محیط مناسب زندگی کودک.