امروز چهارشنبه 31 اردیبهشت 1404
صفحه اصلی | درباره ما | تماس با ما

بررسی کیفیت آموزش و پرورش و ارائه راهکارهایی جهت ارتقای آن

 0
چکیده:

آموزش و پرورش از مهمترین نهادهای اجتماعی می باشد. در واقع،کیفیت فعالیت سایر نهادهای اجتماعی تا اندازه زیادی به چگونگی عملکرد آموزش و پرورش بستگی دارد. کیفیت در حال حاضر یکی از محورهای اصلی همه مباحث آموزشی است و ارتقای آن مهمترین وظیفه وزارت آموزش و پرورش است. منظور از آموزش و پرورش در نوشتار حاضر همان آموزش و پرورش رسمی ای است که از دوره ابتدایی شروع و با اتمام دوره متوسطه به پایان می رسد و نهاد آموزش و پرورش کشور وظیفه اجرای آن را برعهده دارد. مفهوم کیفیت آموزشی شامل 4 بعد است که عبارتند از:کارکردها و فعالیتهای مدرسه از قبیل فرایند یاددهی- یادگیری دانش آموزان؛ معلمان و دست اندرکاران آموزشی؛دانش آموزان و مخاطبین؛ امکانات و تجهیزات آموزشی.

مشکلات اساسی آموزش و پرورش را می توان در دو گروه کلی (1- مشکلات بیرونی 2- مشکلات درونی) طبقه بندی کرد. از جمله مشکلات بیرونی نظام آموزشی می توان به متکی بودن هزینه های تعلیم و تربیت به دولت و افزایش سطح توقعات مردم برای مطالبه آن، پایین بودن حقوق و دستمزد معلمان، کمبود منابع مالی برای ساخت، تجهیز و اداره مدارس و پیچیدگی روشهای جلب مشارکت مردم در امور تعلیم و تربیت اشاره کرد. و در طبقه مشکلات درونی نظام آموزشی می توان به مواردی همچون روشهای فعلی گزینش، جذب، تربیت و نگهداشتن نیروی انسانی شاغل در آموزش و پرورش، ناکارآمدی نظام انتخاب مدیران به ویژه در سطح ادارات آموزش و پرورش (اعم از ستادی، استانی و منطقه ای)، عدم پویایی در مدیریت آموزشگاه ها، ناکارآمدی نظام کنترل، نظارت و ارزشیابی، کم اثربخش بودن برنامه های درسی موجود، پایین بودن سواد علمی معلمان و عدم انگیزه و علاقه آنها برای تدریس فعال در کلاسهای درس، نبودن عشق به آموختن، محبت و روابط انسانی و صمیمی بین کادر مدیریت مدارس، معلمان و دانش آموزان اشاره کرد. در نوشتار حاضر راهکارهایی جهت حل مشکلات کنونی نظام آموزشی و ارتقای کیفیت آن ارائه شده است. در بخش راهکارهای درون سازمانی، 21 راهکار ارائه شده است که آموزش و پرورش می تواند با تکیه بر مدیریت کارآمد و موثر آنها را اجرایی کرده و موجب ارتقای کیفیت خدمات آموزشی و پرورشی گردد. و در بخش راهکارهای برون سازمانی 9 راهکار ارائه گردیده است که نظام آموزشی می تواند با تعامل سازنده و دوجانبه با سایر نهادهای اجتماعی از جمله وزارتخانه های بهداشت، آموزش عالی و ورزش و جوانان آنها را اجرایی نماید.

مقدمه:

کمال انسان در گرو تربیت صحیح می باشد و آموزش و پرورش وسیله رسیدن آدمی به نهایت شرف انسانی است. کانت[1] فیلسوف شهیر قرن هیجدهم معتقد است:«بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم تواند شد و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او می سازد، نیست.از اینرو مسئله تعلیم و تربیت بزرگترین و دشوارترین مسئله ای است که انسان با آن درگیر است.» نظام آموزش و پرورش مسئولیت عظیم باروری وشکوفایی استعدادها وتوانایی نسل کنونی وآتی جامعه را برای نیل به توسعه اقتصادی، سیاسی،فرهنگی واجتماعی به عهده دارد. امروزه نقش تعلیم و تربیت به عنوان یکی از عوامل اصلی بهبود استانداردهای زندگی و رشد و توسعه جوامع انسانی بر هیچ کس پوشیده نیست.آموزش و پرورش از مهمترین نهادهای اجتماعی می باشد. در واقع،کیفیت فعالیت سایر نهادهای اجتماعی تا اندازه زیادی به چگونگی عملکرد آموزش و پرورش بستگی دارد.آموزش و پرورش در پروراندن فرد و در بالنده کردن جمع نقش حیاتی دارد.(ندیمی و بروج،1380)

امروزه و در قرن 21 توجه جدی به امر مهم آموزش و پرورش از اهداف کلیدی و مهم دولتها محسوب می شود. مخصوصاً افزایش کمی دانش آموزان با توجه به کمبود امکانات و منابع کیفیت بخشی به امور آموزشی و پرورشی را در اولویت اول برنامه ها قرار داده است.

بدون شک در حرکت به سمت جهانی شدن، کیفیت یک عامل تاثیرگذار است. در روند توسعه صنعت و بازرگانی، یکپارچگی اقتصاد جهانی و رشد و اشباع بازار، کیفیت نقش اصلی را ایفا کرده و یکی از مهمترین عامل های رقابت سازمان و موفقیت در بازارهای ملی، منطقه ای و جهانی به شمار می آید.(امیری و بهجتی،1382) کیفیت مهمترین معیار توسعه آموزش و پرورش است. موضوع کیفیت در اکثر نظامهای آموزشی به یکی از مفاهیم اساسی در سیاست گذاری های کلان آموزشی تبدیل شده است. و از این رو کیفیت گرایی به منزله مرحله مهمی از تاریخ تحولات آموزش و پرورش مطرح شده است. کیفیت در حال حاضر یکی از محورهای اصلی همه مباحث آموزشی است و ارتقای آن مهمترین وظیفه وزارت آموزش و پرورش است. حتی ارتقای کیفیت نظام تعلیم و تربیت به منزله هدف غایی برخی مراکز پژوهشی آموزش و پرورش کشورمان دیده شده است. (یمنی،1375)

با تاکید به مطالب فوق و نیز لزوم توجه دست اندرکاران به اهمیت و ضرورت ارتقای کیفیت آموزشی در ارائه خدمات آموزشی و پرورشی، نوشتار حاضر پس از تعریف معنا و مفهوم کیفیت آموزشی و تشریح مشکلات کنونی نظام آموزشی کشور،به ارائه راهکارهای درون و برون سازمانی در خصوص ارتقای کیفیت آموزشی می پردازد و نویسنده امیدوار است، نوشتار حاضر مورد استفاده دست اندرکاران نظام آموزشی کشور در حل معضلات آموزشی کشور و ارتقای کیفیت آموزشی قرار گیرد.

مفهوم آموزش و پرورش: آموزش و پرورش یا همان تعلیم و تربیت معادل فارسی عبارت انگلیسی Education است که عبارتست از تمام واکنش ها،اثرات، راهها و روشهایی که برای رشد و تکامل توانایی های فکری، معرفتی و همچنین مهارتها، نگرشها و رفتار انسان به کار می رود، البته به طریقی که شخصیت انسان را تا ممکن ترین حد آن تعال بخشد و یکی از ارزشهای مثبت جامعه ای که در آن زیست می کند، باشد. (صفوی،1376)

با توجه به شمول و جامعیت مفهوم آموزش و پرورش، معانی و برداشتهای مختلفی از این واژه در ذهن متبادر می شود، از جمله:

آموزش مادام العمر: این اصطلاح مبتنی بر یک مفهوم فلسفی است که آموزش و پرورش را فرایندی دراز مدت می داند. فرایندی که از بدو تولد انسانها آغاز و با مرگ آنها پایان می یابد. بنابراین، این اصطلاح تمام آموزشهای فرد را، مانند آموزشهای اولیه کودکی که از دامان والدین و نهاد خانواده شروع می شود و انواع سطوح و اشکال آموزش. رسمی، تمام اشکال آموزش مداوم و انواع آموزش غیر رسمی را در بر می گیرد.

آموزش رسمی:عبارتست از آموزشی منظم که معمولاَ در مدارس و دیگر مؤسسات آموزشی صورت می گیرد آموزش رسمی به طریقی سازمان داده شده است که از سطوح ابتدایی ساده شروع و به سطوح عالی و دشوار که تخصصی می باشد خاتمه می یابد.

آموزش مداوم: اصطلاحی است فراگیر، برای تمام اشکال آموزش و پرورش، از جمله برای آن عده که دست از آموزش رسمی در هر سطحی کشیده اند و آنان که به دنیای کار وارد شده اند و به طریقی مسؤلیتهای افراد بزرگسال را پذیرفته اند.

آموزش غیر رسمی: به نوعی از آموزش اطلاق می شود که خارج از نظام آموزش رسمی بوده و به صورت پیوسته یا گسسته از نظر زمانی قابل اجرا است.

آموزش عمومی: نوعی از آموزش است که برای توسعه ی مهارتها ی عددی و ارتباطی، از سطوح ساده به دشوار تنظیم شده است این آموزش باعث تحصیل عمومی، سواد برای خواندن و نوشتن، ریاضیات و نیز مفاهیم تاریخی، جغرافیایی، علوم اجتماعی و غیره می شود.

آموزش فنی و حرفه ای: اصطلاح جامعی است که در برگیرنده فرایند آموزشی خاصی است این اصطلاح علاوه بر آموزش عمومی، به مطالعه و بررسی تکنولوژی و فنون و علوم وابسته به آنها و تحصیل مهارتهای فنی و دانش حرفه ای در بخشهای اقتصاد و زندگی اجتماعی می پردازد، اهداف گسترده ی آموزش فنی و حرفه ای، آن را از آموزش حرفه ای که محدود به مهارتهای خاص و دانش لازم برای یک حرفه ی بخصوص یا گروهی از حرف می باشد، جدا می نماید.

آموزش فنی: آموزشی است که برای بالاتر از دوره متوسطه و پایین تر از دوره ی عالی برنامه ریزی شده است و نیروی انسانی طبقه میانی سازمان (تکنسین ها، مدیران، رده های میانی) را تربیت می کند. (صفوی،1376)

با توجه به مفاهیم فوق منظور از آموزش و پرورش در نوشتار حاضر، همان آموزش و پرورش رسمی ای است که از دوره ابتدایی شروع و با اتمام دوره متوسطه به پایان می رسد و نهاد آموزش و پرورش کشور وظیفه اجرای آن را برعهده دارد.

معنی و مفهوم کیفیت: تعریف دقیق کیفیت دشوار است زیرا:

- همچون همه واژه های ارزشی دیگر، قابل تعبیر و تفسیر است؛

- مفهومی متغیر و پویا است؛ (طیف ویژگیهای آن: حداقلیحداکثری)

- تابع فلسفه ها و جهان بینی های مختلف است و در نهایت اینکه ویژگیهای کیفیت تابع محیط است.

معنای لغوی کیفیت:کیفیت از واژه ی لاتین quality است که این واژه از ریشه qualis یا qualitas به معنای نحوه بودن گرفته شده است. علامه دهخدا کیفیت را چگونگی – حالت یا وضعی که در چیز حاصل آید، معنی کرده است و همچنین دکتر عمید در فرهنگ عمید کیفیت را چگونگی معنی می کند.

کیفیت و کمیت یک چیز، دو وجه جدائی ناپذیر یک چیز هستند. کیفیت بر مبنای کمیت شکل می گیرد. هر موجود دارای خصوصیاتی است که کیفیت آن را می سازد، شکل ظاهری موجود، خصوصیات مذکور را می سازد. پس بدون وجود کمیت، بحث کیفیت بی معنی است.

کیفیت آموزشی: مفهوم کیفیت در آموزش و پرورش مفهومی چند پهلو، مشتبه کننده و مبهمی است. به همین دلیل معیارهای متفاوتی برای قضاوت درباره کیفیت مدارس و آموزش و پرورش معرفی شده است. مفهوم کیفیت از حوزه صنعت به آموزش و پرورش وارد شده است.پس کیفیت در صنعت برابر است با رضایت مشتری و توجه به نیازهای او.

بنابراین: کیفیت آموزشی انجام تغییرات مورد نظر در دانش آموزان به صورت مطلوب و موفقیت آمیز است. (سولومون،1991 به نقل از یمنی،1375)

کیفیت آموزشی مفهوم چند بعدی است که شامل موارد زیر است:

- کارکردها و فعالیتهای مدرسه از قبیل فرایند یاددهی- یادگیری دانش آموزان؛

- معلمان و دست اندرکاران آموزشی؛ - دانش آموزان و مخاطبین؛ - امکانات و تجهیزات آموزشی؛

کیفیت آموزشی به مجموعه ای از عوامل بستگی دارد که مهمترین آنها به قرار زیر هستند:

1- محیط برانگیزاننده از نظر فکری؛ 2- وجود حداقل شرایط لازم جهت اجرای فعالیتهای آموزشی؛

3- در دسترس بودن مواد آموزشی و مربی که مشارکت و علاقه دانش آموزان را برانگیزد و بتواند او را به سطح جدید درک و شناخت برساند.

بررسی مشکلات کنونی آموزش و پرورش: با تعمق و ژرف اندیشی در فرایند آموزش و پرورش می توان مشکلات اساسی آموزش و پرورش را در دو گروه کلی (1- مشکلات بیرونی 2- مشکلات درونی) به شرح زیر طبقه بندی کرد:

الف - مشکلات بیرونی: توسعه نیافتگی کشورهای جهان سوم و تحولات روزافزون علوم و فناوری جوامع پیشرفته و در حال توسعه، متکی بودن هزینه های تعلیم و تربیت به دولت و افزایش سطح توقعات مردم برای مطالبه آن، کمبود منابع مالی برای ساخت، تجهیز و اداره مدارس و پیچیدگی روشهای جلب مشارکت مردم در امور تعلیم و تربیت را می توان جزو مشکلات بیرونی نظام آموزش و پرورش برشمرد که بسیاری از کشورهای جهان مثل کشور ما با آن مواجه هستند.پایین بودن سطح حقوق و دستمزد معلمان و عدم امکان جذب افراد مستعد و با سطح هوش بالا برای این شغل مهم (که همین امر موجب کم ارزش شدن شغل معلمی شده و حتی تلاشگران شاغل در مدارس را نیز تحت تأثیر قرار داده است.) سایه شوم و غول آسای کنکور سراسری بر نظام آموزشی کشور (به ویژه در دوره متوسطه)، که ناکارآمدی این دوره تحصیلی را به دنبال داشته است، نیز جزو مهمترین مشکلات بیرونی آموزش و پرورش محسوب می شود.

ب- مشکلات درونی: روشهای فعلی گزینش، جذب، تربیت و نگهداشتن نیروی انسانی شاغل در آموزش و پرورش، ناکارآمدی نظام انتخاب مدیران به ویژه در سطح ادارات آموزش و پرورش (اعم از ستادی، استانی و منطقه ای)، عدم پویایی در مدیریت آموزشگاه ها به ویژه در زمینه جلب مشارکت اولیا و معلمان برای اداره بهتر مدارس، ناکارآمدی نظام کنترل، نظارت و ارزشیابی علمی از برنامه ها، طرحها، روشها و عملکردها کم اثربخش بودن برنامه های درسی موجود، به علت مبتنی نبودن بر نتایج تحقیقات علمی و عدم انطباق با دانش و فناوری روز. پایین بودن سواد علمی معلمان و عدم انگیزه و علاقه آنها برای تدریس فعال در کلاسهای درس، نبودن عشق به آموختن، محبت و روابط انسانی و صمیمی بین کادر مدیریت مدارس، معلمان و دانش آموزان و در نتیجه کمبود نشاط در مدرسه نیز از مهمترین مشکلات درونی آموزش و پروش است. البته شاید دهها مشکل دیگر را بتوان احصا کرد، لیکن اگر آموزش و پرورش بتواند همه مشکلات بیرونی و درونی را حل کند، بی شک آموزش و پرورش ما از سال 1400 به بعد مسیر تحول کیفی را طی خواهد کرد.(حج فروش،1392)

راهکارهای موثر برای ارتقای کیفیت آموزش و پرورش: نظامهای آموزشی به عنوان بارزترین نمود سرمایه گذاری نیروی انسانی در زمینه شکوفایی در جامعه، نقش اصلی را برعهده دارد. امروزه این نظامها سهم قابل توجهی از بودجه هر کشور را به خود اختصاص داده و با توجه به اهمیت و نقش آن در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه ضروری است در جهت بهبود کیفیت نظامهای آموزشی اقدامات اساسی صورت بگیرد و از هدر رفتن سرمایه های انسانی و مادی جلوگیری شود.(ناظم،1382)

با توجه به ضرورت ارتقای کیفیت آموزش و پرورش جهت نیل به اهداف توسعه آموزشی کشور، راهکارهای مختلفی در ارتقای کیفیت آموزش و پرورش تاثیر دارند که می توان آنها را در دو گروه درون سازمانی و برون سازمانی تقسیم کرد:

راهکارهای درون سازمانی: این عوامل از درون مجموعه نظام آموزش و پرورش موجب ارتقای کیفیت خدمات آموزشی و پرورشی می شوند، نظام آموزشی می تواند با مدیریت کارآمد و موثر، نقشی مهم در اجرای این راهکارها دارد. از آن جمله:

- تجهیز مدارس و مکانهای آموزشی به امکانات و تجهیزات متنوع از جمله فناوری های نوین آموزشی و تجهیزات آزمایشگاهی؛

- فراهم کردن امکانات آموزش، مشاوره و راهنمایی معلمان و تدوین سیاستهای پیشرفت و ترقی آنان؛

- به حداقل رساندن تراکم کلاسی در مدارس علی الخصوص پایه های ابتدایی؛

- برنامه ریزی در جهت تقویت همکاری و مشارکت اولیای دانش آموزان برای کمک به ارتقای کیفیت فعالیت های آموزشی وپرورشی، از جمله برگزاری مداوم کلاسهای آموزشی و توجیهی؛

- توجه و تاکید عملی به اجرای کامل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش همسو با برنامه درسی ملی؛

- استفاده از روشهای تدریس پیشرفته و فعال و ترک روشهای منفعل سنتی از جمله سخنرانی و نیز استفاده از روشهای ارزشیابی جدید به منظور تعمیق یادگیری در دانش آموزان؛

- تاکید بر پرورش همه جانبه دانش آموزان در ابعاد علمی، اجتماعی، اخلاقی و جسمی و پرهیز از هرگونه یک جانبه نگری در آموزش و پرورش؛

- تعامل سازنده با ادارات و مراکز معتبرآموزشی از جمله سازمان پژوهش و برنامه ریزی جهت استفاده از بانک اطلاعاتی و تجارب آنها؛

- جذب و گزینش مدیران موثر و کارآمد در فرایند آموزش و پرورش براساس اصل شایسته سالاری(اعم از ستادی، استانی و منطقه ای)؛

- برگزاری کلاسهای فوق برنامه و مکمّل و جبرانی جهت ارتقای آموزشی دانش آموزان؛

- تعامل موثر و مستمر همکاران آموزگار با سرگروهای درسی جهت توانمند سازی خویش در فرایند تدریس؛

- تاکید بر فعالیتهای پرورشی در کنار فعالیتهای آموزشی جهت رشد اخلاقی و اجتماعی و جسمی دانش آموزان،از جمله تشکلهای دانش آموزی؛

- توجه به دروس عملی و کاربردی در کنار دروس نظری محض در آموزش و پرورش؛

- استفاده از یافته های جدید روانشناسی پرورشی در فرایند تدریس علی الخصوص استفاده از روشهای تغییر رفتار براساس اصل تقویت و پاداش؛

- جذب دبیران و معلمان متخصص و متعهد و رعایت اصل عدالت در ارتقای شغلی آنان و نیزاستفاده از اصل پاداش جهت تشویق و انگیزه دهی به آنان؛

- تربیت معلمان و سایر عوامل آموزشی و پرورشی بر اساس یافته های جدید علمی و روانشناسی تربیتی با تکیه براصل تعامل سازنده با دانشگاهها؛

- حاکم کردن فرهنگ سازمانی موثر و کارآمد و جو عاطفی مناسب در فضاهای آموزشی؛

- تعامل دوجانبه و مستمر کلیه عوامل آموز شی اعم از مدیر، معاون و آموزگار در مدرسه جهت اجرای فعالیتهای آموزشی و پرهیز از هرگونه گسستگی شغلی؛

- حذف نابرابریهای آموزشی و رتبه بندی رایج آموزشی از لحاظ کیفیت ارائه خدمات آموزشی و لزوم توجه برابر و عادلانه از لحاظ بودجه و امکانات به کلیه مدارس اعم از دولتی، نیمه دولتی،هیئت امنایی، غیرانتفاعی، شاهد و...

- بهره گیری از دستاورد های اخلاقی،علمی و فنی واتخاذ تدابیر و شیوه های لازم در فراهم آوردن زمینه مناسب برای تجلی بروز استعدادها و تبدیل مدارس به فضائی بالنده و خلاق؛

- انعطاف پذیری در طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه های آموزشی با توجه به مسائل جاری و قابلیتهای منطقه ای؛

- ارائه مطالب آموزشی با استفاده از آخرین وسایل و امکانات تکنولوژی آموزشی از جمله پروژکتور و اسلایدهای آموزشی؛

و...

راهکارهای برون سازمانی؛ این عوامل بر خلاف عوامل درون سازمانی از بیرون نظام آموزش و پرورش کیفیت خدمات آموزشی و پرورشی را تحت تاثیر قرار می دهند و اجرای آنها در اختیار نظام آموزشی نیست، اما نظام آموزشی می تواند با تعامل سازنده با دیگر نهادهای اجتماعی، نقشی موثر در اجرای آنها داشته باشند. از آن جمله:

- تخصیص بودجه و منابع مالی کافی جهت انجام امور آموزشی و پرورشی از طرف دولت؛

- تعامل وزارت آموزش و پرورش با سایر وزارتخانه ها جهت تعیین و سیاستگذاری و تحقق اهداف کلان نظام جمهوری اسلامی ایران، از جمله وزارت بهداشت و جوانان؛

- تعیین اهداف کلان دوره های تحصیلی مختلف براساس نیازهای جامعه، فراگیران، علوم معاصر و واقعیتهای حاضر و پرهیز از هرگونه آرمان گرایی تخیل گرایانه در انتخاب اهداف آموزشی؛

- استفاده از تجارب آموزشی سایر وزارتخانه ها و ادارات، جهت کیفیت بخشی به امور آموزشی، از جمله استفاده از تجارب کارشناسان بهداشت در فرایند تدریس درس بهداشت؛

- تامین معیشت مالی معلمان و نیازهای آنان و نیز اعتباربخشی به شغل معلمی موازی با سایر مشاغل دولتی؛

- تغییر نگاه مصرف گرایانه به آموزش و پرورش به نگاه سرمایه ای آموزش و پرورش؛

- توجه به اصل تمرکززدایی نظامهای آموزشی و تعیین اهداف و سیاستهای منطقه ای نظام آموزش و پرورش همسو با سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران؛

-کاهش مشکلات اقتصادی مردم، مثل: گرانی مایحتاج زندگی، تورم و بیکاری، که اینها عوامل زشت و شومی هستند که بر فرآیند یاددهی- یادگیری تأثیر نامطلوب گذاشته و بسیاری از دانش آموزان و معلمان را دچار سستی و نگرانی از آینده مبهم کرده است؛

- تعامل سازنده با دانشگاهها و موسسات عالی و استفاده از تخصص اساتید دانشگاه در فرایند طراحی، اجرا و ارزشیابی آموزشی و نیز استفاده از یافته های پژوهشی پژوهشگران در رفع نارساییهای آموزشی و ارتقای کیفیت آموزشی؛

و...

نتیجه گیری:

نگاهی دقیق و ژرف اندیشی مضاعف به نقش آموزش و پرورش به عنوان نهاد تعلیم و تربیت رسمی در جهت توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی،ایجاب می نماید که به طور جدی به مقوله کیفیت خدمات آموزشی ارائه شده در نظامهای آموزشی پرداخته شود. کیفیت مهمترین معیار توسعه آموزش و پرورش است. موضوع کیفیت در اکثر نظامهای آموزشی به یکی از مفاهیم اساسی در سیاست گذاری های کلان آموزشی تبدیل شده است. و از این رو کیفیت گرایی به منزله مرحله مهمی از تاریخ تحولات آموزش و پرورش مطرح شده است. کیفیت در حال حاضر یکی از محورهای اصلی همه مباحث آموزشی است و ارتقای آن مهمترین وظیفه وزارت آموزش و پرورش است.

مفهوم کیفیت در آموزش و پرورش مفهومی چند پهلو، مشتبه کننده و مبهمی است. به همین دلیل معیارهای متفاوتی برای قضاوت درباره کیفیت مدارس و آموزش و پرورش معرفی شده است.کیفیت آموزشی انجام تغییرات مورد نظر در دانش آموزان به صورت مطلوب و موفقیت آمیز است. و یک مفهوم چند بعدی است که شامل ابعاد کارکردها و فعالیتهای مدرسه، معلمان و دست اندرکاران آموزشی، دانش آموزان و مخاطبین و امکانات و تجهیزات آموزشی است.

در حال حاضر مشکلات اساسی آموزش و پرورش را می توان در دو گروه بیرونی و درونی طبقه بندی کرد که مانع ارتقای کیفیت خدمات آموزشی می شوند. مسائلی مانندتوسعه نیافتگی کشورهای جهان سوم و تحولات روزافزون علوم و فناوری جوامع پیشرفته و در حال توسعه، متکی بودن هزینه های تعلیم و تربیت به دولت و افزایش سطح توقعات مردم برای مطالبه آن، کمبود منابع مالی برای ساخت، تجهیز و اداره مدارس و پیچیدگی روشهای جلب مشارکت مردم در امور تعلیم و تربیت را می توان جزو مشکلات بیرونی بر شمرد و مسائلی از جمله روشهای فعلی گزینش، جذب، تربیت و نگهداشتن نیروی انسانی شاغل در آموزش و پرورش، ناکارآمدی نظام انتخاب مدیران، عدم پویایی در مدیریت آموزشگاه ها، ناکارآمدی نظام کنترل، نظارت و ارزشیابی علمی از برنامه ها، طرحها، روشها و عملکردها کم اثربخش بودن برنامه های درسی موجود، به علت مبتنی نبودن بر نتایج تحقیقات علمی و عدم انطباق با دانش و فناوری روز. پایین بودن سواد علمی معلمان و عدم انگیزه و علاقه آنها برای تدریس فعال در کلاسهای درس، نبودن عشق به آموختن، محبت و روابط انسانی و صمیمی بین کادر مدیریت مدارس، معلمان و دانش آموزان نیز از مهمترین مشکلات درونی آموزش و پروش است. نگارنده در حد و سطح علمی و تجربی خویش راهکارهایی را جهت حل مشکلات درون سازمانی و برون سازمانی پیشنهاد کرده است. از جمله:

راهکارهایی همچون:تجهیز مدارس و مکانهای آموزشی به امکانات و تجهیزات متنوع از جمله فناوری های نوین آموزشی و تجهیزات آزمایشگاهی؛ فراهم کردن امکانات آموزش، مشاوره و راهنمایی معلمان و تدوین سیاستهای پیشرفت و ترقی آنان؛ به حداقل رساندن تراکم کلاسی در مدارس علی الخصوص پایه های ابتدایی؛ برنامه ریزی در جهت تقویت همکاری و مشارکت اولیای دانش آموزان برای کمک به ارتقای کیفیت فعالیت های آموزشی وپرورشی، از جمله برگزاری مداوم کلاسهای آموزشی و توجیهی؛ توجه و تاکید عملی به اجرای کامل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش همسو با برنامه درسی ملی، را در زمره راهکارهای درون سازمانی ارائه کرده است که نظام آموزشی می تواند با مدیریت کارآمد و موثر، موارد پیشنهادی را جهت ارتقای کیفیت آموزشی اجرا نماید.

همچنین راهکارهایی همچون: تخصیص بودجه و منابع مالی کافی جهت انجام امور آموزشی و پرورشی از طرف دولت؛ تعیین اهداف کلان دوره های تحصیلی مختلف براساس نیازهای جامعه، فراگیران، علوم معاصر و واقعیتهای حاضر و پرهیز از هرگونه آرمان گرایی تخیل گرایانه در انتخاب اهداف آموزشی؛ استفاده از تجارب آموزشی سایر وزارتخانه ها و ادارات جهت کیفیت بخشی به امور آموزشی، از جمله استفاده از تجارب کارشناسان بهداشت در فرایند تدریس درس بهداشت؛ تامین معیشت مالی معلمان و نیازهای آنان و نیز اعتباربخشی به شغل معلمی موازی با سایر مشاغل دولتی؛ تغییر نگاه مصرف گرایانه به آموزش و پرورش به نگاه سرمایه ای آموزش و پرورش؛ توجه به اصل تمرکززدایی نظامهای آموزشی و تعیین اهداف و سیاستهای منطقه ای نظام آموزش و پرورش همسو با سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در زمره راهکارهای برون سازمانی ارائه شده است که نظام آموزشی می تواند با تعامل سازنده و موثر با سایر نهادهای اجتماعی، نقش مهمی در اجرای آنها داشته باشد.

منابع و ماخذ

- امیری، فرزاد و بهجتی اردکانی،محمدعلی (1382). بررسی ساختار و چگونگی استقرار و ارزیابی نظام مدیریت کیفیت فراگیر در موسسات آموزشی. مجموعه مقالات همایش مدیریت کیفیت فراگیر در آموزش،دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن،1382.

- براون،سالی و هورن،هلن (1950).500 نکته،چگونه کیفیت آموزشی را بهبود بخشیم. مترجم: فرخ لقا رئیس دانا،(1379).تهران: انتشارات قدیانی.

- حج فروش،احمد (1392).حال و آینده آموزش و پرورش ایران. روزنامه همشهری.www.vista.ir.

- صفوی،امان الله(1376).کلیات روشها و فنون تدریس(متن کوتاه).تهران: انتشارات معاصر.

- مبحث کیفیت آموزشی. وزارت آموزش و پرورش، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، بیست و پنجمین همایش روسای آموزش و پرورش مناطق سراسر کشور،22-19 مردادماه،1387.

- ناظم، فتاح (1382). مجموعه مقالات همایش مدیریت کیفیت فراگیر در آموزش،دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن،1382.

- ندیمی، محمد تقی و بروج،محمدحسین (1380).آموزش و پرورش ابتدایی-راهنمایی تحصیلی و متوسطه.تهران: انتشارات مهرداد.

- یمنی، محمد (1375).تحلیلی از مفهوم کیفیت در آموزش و پرورش ایران.پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 19،204198.

تبلیغات متنی