امروز شنبه 22 اردیبهشت 1403
صفحه اصلی | درباره ما | تماس با ما

علل بزهکاری اطفال و نوجوانان و پیشگیری ازآن

 0

مقدمه

یکی از مسائل پیچیده و ناراحت کننده فعلی که توجه بسیاری از محققین، جامعه شناسان،جرم شناسان و روانشناسان و متخصصین را به خود معطوف ساخته است موضوع مجرمین کم سن و سال یا اطفال و نوجوانان بزهکار می باشد.

بزهکاری در معنی و مفهوم لفظی عبارت است از ترک انجام وظیفه قانونی و یا ارتکاب عمل خطایی که الزاماً عنوان جرم ندارد بهر حال این اصطلاح غالباً معادل جرم و بویژه درباره جرایم ارتکابی از سوی اطفال و نوجوانان بکار میرود. تعبیر بزهکار در بعضی موارد به فردی نسبت داده می شود که صرفاً مرتکب جرم نشده بلکه بطور کلی فردی سرکش و ضد اجتماعی است در مورد اطفال می توان به رفتارهای اشاره کرد که هر چند به ظاهر و به واقع جرم نیستند اما با توجه به اینکه این رفتارها در دوره تکامل تکوینی و رشد روانی بروز می کنند ممکن است زمینه ساز ارتکاب بزه به معنای خاص یعنی جرم شوند و گاه از همین کودک تبهکار ی حرفه ای بوجود بیاورند از جمله اینگونه رفتارها می توان به،فرار از مدرسه، توهین به بزرگترها،تخریب اموال عمومی،فرار از سلطه والدین و ولگردی اشاره کردبیتردید عوامل مختلفی دربروز اینگونه رفتارها از جانب کودک سهیم هستند و می توان از کمبودهای عاطفی او در خانواده و اجتماع به عنوان یکی از مهمترین علل نام برد.

امروزه تقریباً در تمام جهان هر یک از کشوها برای اطفال و نوجوانانی که رفتار و تمایلات خاص خود را دارند به کار میبرند،با وجود این اسامی و عناوین که برای اطفال و نوجوانان بزهکار به کار میبرند آیا می توان تصور نمود که هر طفل و نوجوانی که خود را با معیارهای خانوادگی و اجتماعی هم آهنگ نسازد بالاخره روزی سر از جرگه بزهکاران در خواهد آورد.در این خصوص در کشورهای مختلف نظرات متفاوتی وجود دارد مثلاً در قاهره جمع کردن ته سیگار از خیابانه جرم است اطلاعات موجود از لاگوس و نیجریه نشان می دهد که سرپیچی و عدم اطاعت از والدین جرم مهم و بزرگی محسوب می شود در فرانسه بلژیک سویس نیز عنوان بزهکار به طفلی اطلاق می شود که جرمی را به صورت خلاف و یا جنایت مرتکب شده باشد در ایران طفل بزهکار به شخصی کفتی می شود که مرتکب عملی گردد که قانون و شرع ارتکاب آن را منع کرده است و یا ترک عملی که انجام آن واجب و لازم دانسته چنین کسی در اسلام گنهکار و مجرم شناخته می شود و اگر توبه نکند باید مجازات شود چهبرای جرمش حد و حکم مشخصی تعیین شده یا نشده باشد و در صورت دوم به دستور حاکم شرع و مجتهد جامع الشرایط و مرجع صلاحیتدار تاذیب و تعزیر می شود.

انواع جرایم ارتکابی اطفال و نوجوانان

انواع مختلف جرایم اطفال از قدیمی ترین در جوامع بشری وجود داشته و می توان گفت که از عمر این پدده اجتماعی همانقدر میگذرد که از عمر جوامع بشری گذشته منتهی باید توجه داشت که تا قبل از انثلاب صنعتی نوزدهم اینگونه جرایم به درستی شناخته نشده بود و آن چنان وسعت و گسترش نیافته بود.که جنبه یک پدیده اجتماعی را پیدا نماید از قرن نوزدهم به بعد است که جرایم اطفال و نوجوانا به عنوان یک پدیده اجتماعی مورد توجه اندیشمندان و علمای حقوق جزا قرار می گرد.

البته باید خاطر نشان نمود که نوع جرم ارتکابی اطفال بنا به علل و انگیزه و کیفیت اعمال ارتکابی با بزرگسالان متفاوت می باشد اطفال غالباً جرایم را به صورت گروهی و گاهی با تشکیل باندهای متفاوت مرتکب می گردند در صورتی که بزرگسالان غالباً به صورت انفرادی مرتکب اعمال بزهکارانه می شوند.

در اکثر جوامع بالاخص جهان سوم تفاوتهای فاحشی بین جرایم دختران و پسران وجود داشته و نسبت بزهکاری اناث نسبت به بزهکاران ذکور به مراتب کمتر است و نهایتاً جرائم بر ضد اموال بزرگترین رقم بزهکاری اطفال و نوجوانان را تشکیل می دهد.

بخش اول: جرایم بر ضد اشخاص

در زمره جرایم بر ضد اشخاص، ارتکابی توسط اطفال و نوجوانان بزهکار می توان به اعمال منافی عفت ایراد ضرب و جرع عمدی و یا غیر عمدی اشاره نمود.

بخش دوم:جرایم بر ضد اموال

موضوع دیگری که در کلیه اجتماعات گذشته و در حال به طور نسبی وجود دارد جرایم بر ضد اموال است که با توجه به محیط زندگی مردم، میزان و نوع آن در هر اجتماعی نسبت به اجتماع دیگر متفاوت می باشد به طور کلی تعداد سرقت اطفال و نوجوانان تسبت به سایر جرایم به اندازه ای زیاد است که می توان حتی جرایم اطفال و نوجوانان را به سرقتهای ارتکابی آنان اختصاص داد.

بخش سوم: جرایم بر ضد نظم عمومی جامعه

هر اجتماعی طبق آداب و سنن، رسوم ومعتقدات اخلاق و دینی،وضع اقتصادیو سیاسی دارای اصول و قواعدی است و اگر فردی در جامعه اصول و قواعد مزبور را مراعات ننمود و بخواهد نظم عمومی جامعه رامختل نماید جرم محسوب و قابل تعقیب و مجازات می باشد از جمله اعمالی که از نظر اجتماع ناپسندیده بوده و مخل نظم عمومی محسوب می شوند عبارتند از:

الف: اعتیاد به مواد مخدر و توزیع آن

ب: ولگردی

ج: جرایم منکراتی:

1- بیحجابی و بد حجابی

2- پخش موسیقی مبتذل

3- برگذاری و شرکت در مجالس لهو لعب

علل ارتلاب بزهکاری اطفال و نوجوانان

شناسایی شخصیت اطفال و نوجوانان و پی بردن به علل ارتکاب جرم از مهمترین وظایف هر دادرس دادگاه اطفال است تنها توجه به عملی که از مجرم سرزده بدون توجه به شخصیت او کاری است عبث و بیهوده.

در امور جزائی کوشش می شود که بیش از صدور رای دادگاه، علل ارتکاب جرم روشن شود و اقدام نامعینی متناسب به عمل آید به نحوی که از وقوع نظایر آن جرم در آینده جلوگیری شود و این نکته به خوبی می رساند که توجه حقوق جزا بلاخص در مورد اطفال و نوجوانان به آینده است نه گذشته و مجازات جنبه انتظامی ندارد. بلکه جلوگیری از وقوع و تکرار جرم مشابه است. مجرم را برای آن تحت یک سلسله رژیم اقدامات تامینی قرار می دهند که در آینده از میزان جرم کاسته شود.

(پس از تولد، محیط خانواده مهمترین عامل موثر در تکوین و تحویل شخصیت کودکان است). اگر محیط خانواده سالم و مناسب باشد، در کودک اعتماد به نفس و مهر و محبّت، همسازی، انطباق، قدرت پذیرش مسولیت و بالاخره شخصیت سالم به وجود می آید برعکس در خانواده ناسالم رشد طبیعی شخصیت کودک، کند صورت می گیرد و او را آماده بزهکاری می سازد.

شخصیت کودک از زمان تولد تحت تاثیر رفتار پدر و مادر و دیگر اعضاء خانواده قرار می گیرد و در واقع پایه های شخصیت در خانواده گذاشته می شود. اما عوامل دیگری نیز مانند رفتار همسایه ها، دوستان کودک، محیط مدرسه وآموزشی در شخصیت کودک اثر می گذارد.(مدرسه می تواند رابطه صمیمی با کودک برقرار کرده و او را آماده پذیرش مسولیت، تصمیم گیری و حل مسائل زندگی سازد بنابراین آموزگاران نیز مانند پدر و مادر در شکل دادن شخصیت تاثیر دارند.)

فرهنگ جامعه نیز بر شخصیت افراد تاثیر می گذارد. شخص پس از مرحله کودکی و نوجوانی در مسیر جدید فرهنگی قرار می گیرد و با فرهنگ غیر مادی جامعه خود آشنا می شود و از آنها متاثر می شود. او ناگزیر است که در اجتماع زندگی کند. بامبانی دینی و امور مذهبی آشنا شود. معیارهای اخلاقی را بپذیرد ودر روشنی تکامل خود از همه جنبه های فرهنگی جامعه برخوردار شود. به این ترتیب نفوذ فرهنگ و جامعه و به عبارت دیگر کلیه جنبه های فرهنگی و نیرو های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در تغییر و تحول شخصیت اثر می گذارد و سبب رفتار بهنجار و یا ناهنجار شخصیت می شوند. بنابراین تکامل شخصیت انسان در اجتماع تحقق می یابد شرایط نامناسب اجتماع نیز سبب پریشانی فرد شده و با ایجاد عقده های روانی وکشمکش وتضاد درونی واحساس محرومیت فعالیت های شخصی را از مسیر طبیعی خارج می کند.با توجه به مطالب فوق وبه منظور تسهیل در مطالعه علل بزهکاری اطفال ونوجوانان، عوامل مزبور را در دو گروه مورد بررسی قرار می دهیم (یکی علل مربوط به شخص بزهکار ودیگری مربوط به جامعه، فرهنگ وتعلیم وتربیت که در خارج از شخص بزهکار وجود دارد.گروه اول که به عوامل بزه زاری داخلی) شامل کلیه عوامل انسانی وروانی اعم از ساختمان بدن،طرز کار غدد داخلی،ناراحتی های روانی،بیماری های جسمی وعفونی ومغزی می باشد(درصورتی که عوامل خارجی در خارج از شخص انسان قرار داشته باشد.)وشامل کلیه تاثیرات ناشی از محیط اعم از محیط خانوادگی،وضع اجتماعی،وضع اقتصادی وغیره می باشد.

مبحث اول: عوامل بزه زاری داخلی

برخی از خصوصیات وصفات فردی،طفل را به سوی بدکاری سوق می دهد.این خصوصیات درونی ومربوط به شخصیت مجرم است پاره ای ازاین صفات که جزء سجایای فردی محسوب می شوند عبارتند از: فراغت، عوامل ذاتی غیر ارثی واختلاف درونی.

*وراثت: (یکی از عواملی که شخصیت فرد را تحت تاثیر خود قرار داده ومورد توجه جرم شناسان نیز واقع شده است).عوامل ارثی است.همانطور که انسان از لحاظ مالی وارث بستگان خود می باشد ممکن است از نظر فردی نیز وارث استعدادها خود صفت های خوب وبد نیاکان خود که از راه وراثت به او منتقل می شودباشد شباهت ظاهری والدین با کودکان چون سیاهی چشم یا سپیدی رخسار ومقایسه رفتارهای پدرومادر با فرزند چون نحوه اخم شکل مهر،نوع لبخند مانندی این ها وراثت را همیشه به عنوان یک پدیده قابل تامل مطرح کرده است.(در شریعت مقدس اسلام نقش وراهنما مورد توجه بوده واز وراثت با کلمه " عرق" یاده شده است)

* عوامل ذاتی غیر ارثی: قبل از انعقاد نطفه وتشکلیل جنین عوامل ارثی به نحوی از طریق زنها در شخصیت افراد موثر واقع می شود.عوامل دیگری نیز وجود دارند که از زمان انعقاد نطفه تا زمان تولدروی جنین اثر می گذارندوتاثیر هر یک از عوامل درشخصیت طفل غیر قابل انکار است.شامل:

الف: عوامل مربوط به دوران حاملگی:

سن مادر

سوءتغذیه

تاثیر داروهای شیمیایی

تاثیر الکل ومواد مخدر

بیماریهای مادر دردوران بارداری

حالات حیجانی عاطفی مادر

تاثیر تشعشات رادیو اکتیو

ب: عوامل مربوط به دوران زایمان:

علاوه بر عوامل مربوط به دوران بارداری عوامل دیگری وجود دارند که بر نوزاد اثرگذارده وشخصیت او راتحت تاثیر قرار می دهد. به عنوان مثال: استعمال داروهای بی هوشی وانبر قابلگی هنگام تولد به منظور عدم احساس درد، اگر مقدار آن زیاد باشد.ممکن است روی مغز را اعصاب نوزاد موثر واقع شود.

* اختلافات روانی

تحقق وپیدایش پدیده جنایی را نباید منحصر به عوامل فیزیکی وزیستی نمود.درست است که در برخی از موارد،عوامل زیستی تاثیر فراوانی در پیدایش جرم دارند. ولی با این عوامل به تنهایی قادر به ایجاد پدیده ضد اجتماعی نبوده بلکه بایستی با عوامل روانی توام گردیده ومجموعاً کسی را وادار به ارتکاب پدیده جنایی نماید. چرا که انسان مجموعه ای است از تن وروان واین دوقسمت چنان به یکدیگر وابسته اندکه جدایی آنها امکان پذیر نیست.

مبحث دوم: بزه زاری خارجی

همانطور که عوامل بزه زاری داخلی، یعنی عوامل روانی وعوامل زیستی فراوان بوده والحصاء ممکن نیست. به همین ترتیب نیز تعداد عوامل بزه زاری خارجی نیز کم نمی باشد. در این جا سعی می شود که تعدادی از این عوامل مورد اشاره قرار گیرند.

مشکلات ناشی از زندگی خانوادگی طفلی که در محیط خانوادگی خود دارای اطرافیان دلسوز ومهربانی نباشد. طبعاً احساس بد بختی نموده وسعی می کند خودرا حتی المقدور از کانون خانوادگی دورساخته وسعادت وآرامش گمشده را در محیط های خارجی بیابد. مشکلات ناشی از زندگی خانوادگی شامل موارد زیر می باشد.

الف: آلودگی های خانواده

ب: ناسازگاری ونابسامانی های موجود درخانواده

ج: قیود خانوادگی

د: فقدان والدین

*مشکلات ناشی از عوامل اجتماعی

این عوامل شامل تمام اوضاع واحوال ومقتضیات عمومی یک اجتماع است. که برروی تمام افراد آن جامعه اثر مشترکی دارد خود به دودسته تقسیم می شود:

الف: محیط اجتماعی

ب: تاثیروسایل ارتباط جمعی

الف) محیط اجتماعی:

محیط از نظر کمی به محیط های کوچک وبزرگ واز لحاظ کیفی به محیط های طبیعی،فرهنگی،اقتصادی وغیره تقسیم می شود.

ب) تاثیر وسایل ارتباط جمعی:

وسایل ارتباط جمعی نظیر رادیو،سینما ومطبوعات از جمله عواملی هستندکه در هدایت، تربیت وسازندگی وبالا بردن شعور اجتماعی اطفال ونوجوانان نقش موثری ایفا می کنندبرعکس اگر جهت آن برخلاف خیروصلاح عمومی باشد.می تواند باعث گمراهی، انحراف، فساد، آلودگی وگاهی بزه کاری اطفال ونوجوانان شود.

عوامل بازدارنده بزهکاری اطفال ونوجوانان

همان طور که نمی توان هیچ یک از امراض را به طور قاطع وکلی از بیخ وبن ریشه کن نم.دهمتن طور هم ریشه کن ساختن قطعی بزهکاری اطفال ونوجوانان کاری است بس مشکل وحتی غیر ممکن، با وجود این روشهایی وجود داردکه با استفاده از آن می توان از راتکاب به جرائک ارتکابی اطفال ونوجوانان را به نحو محسوسی تقلیل داده واز گسترش روز افزون آن جلوگیری نمود.

مبحث اول: ضرورت مبارزه جامعه با پدیده ضد اجتماعی:

هر سال پدیده ضد اجتماعی خسارات فراوان جانی ومالی وناموسی به مردم وکشور وارد می نماید.پدیده ضد اجتماعی نه تنها جان ومال وناموس وشرف مردم را مورد حمله وتعرض قرار می دهد، بلکه خسارات هنگفتی نیز به مملکت وجامعه وارد می نمایدجامعه مجبور است مخارج دادگستری ونیروی انتظامی وکلیه نهاد های وابسته به قوه قضائیه بپردازد مجموع این خسارات را دانشمندان تاوان نامیده اند.ولی در مورد تاوان وقیمتی که اجتماع باید برای بزهکاری بپردازد مطالعاتی در مملکت ما به عمل نیامده است.

*ضرورت وطرق مبارزه:

برای مبارزه اساسی بایستی با علل مبارزه نمود نه با معلول قرنهاست که دولتها راه مبارزه بابزهکاری را در برقراری مجازات ویا تشدید مجازات دانسته اند.در اواخر قرن نوزدهم آنر یکوفری دانشمند جرم شناس ایتالیایی با پیشنهاد تلی ابیر دیگلری به جای مجازات معتقد بودکه (برای دفاع جامعه در قبال بزهکاری واعتلاء سطح اخلاقی مردم، کوچکترین پیشرفت در وسایل واقدامات جلوگیری از جرم که هزار بار بیش از وضع به هم ریخته یک دوره حقوقی جزا ارزش دارد).این گفته ابیر هنوز هم ارزش خودرا از دست نداده است.

در مهرماه سال 1369 بیش از یکصدو پنجاه تن از سران سیاسی کشورها ویا نمایندگان بلند پایه بار دیگر با هدف بهبود وضعیت کودکان در دهه ی پایان قرن بیستم در مقر اصلی سازمان ملل گردهم آمدند. در این گردهمایی اهدافی جهت اجراء به کلیه کشورها توصیه شده است.

*فرق بین مجرم و غیرمجرم:

(مجرم کسی است که دارای ظرفیات کیفری بوده و در موقعیت خاص مرتکب جرم می شود) این گفته کاملاً درست و منطقی است. در همه ی افراد ذراتی از تمایلات ارتکاب جرم وجود دارد چه کسی می تواند ادعا کند که هیچ گاه در ضمیر باطنش خطور نکرده که مرتکب جرمی شود(چه کسی می تواند ادعاکند که در لحظات خشم و غصب و عصبانیت قصد زدن طرف مقابل نداشته باشدولی همه مردم مرتکب جرم نمی شوند. تعلیم و تربیت، تنفر از آزار و اذیت به دیگران، احترام به هم نوع ترس از بیآبرویی و بالاخره ترس از مجازات کیفری اکثریت مردم را از ارتکاب جرم باز می داردکه این مجرم کسی است که این سدهای اخلاقی و اجتماعی در او موثرنبوده و نمی تواند او را از ارتکاب جرم باز دارد.)فقدان سدهای اخلاقی واجتماعی موجب پیدایش (ظرفیت وشخصیت فکری)درمجرم می شود.

مبحث دوم: طرق پیشگیری از ارتکاب بزه اطفال

اعتقاد عمومی براین است که گسترش برنامه های اجتماعی نظیر: گواهی ازدواج،تاسیس درمانگاهای ویژه زنان باردار وایجاد زایشگاه ها ودرمانگاههای ویژه نوزادان،برقراری وکمک هزینه های خانوادگی وبالابردن سطح آموزش وپرورش وچندین عوامل دیگر،مناسب ترین راه برای پیشگیری از ارتکاب بزهکاری اطفال ونوجوانان می باشد.

مقررات مربوط به قبل از تولد اطفال:

در مبحث گذشته گفته شدکه عوامل ارثی وعوامل ذاتی غیرارثی تا چه میزان درارتکاب جرائم اطفال ونوجوانان موثر می باشد.اگرچه امروزه اغلب اطفال غیرعادی وبه اصطلاح آنور مال قابل معالجه ودرمان بوده ولی برخی از روانشناسان عقیده دارندکه علاج واقعه راقبل از وقوع باید گرفت جهت حصول این هدف می بایست که:

مبارزه جدی وقاطع علیه امراض خانمان براندازی چون سل، سیخلبس، سرخک وناراحتی های روانی ارثی از طرف دستگاههای بهداشتی به عمل می آید.

باید در مورد جلوگیری از مصرف بعضی قرصها وداروهای ضد آبستنی دقت کافی به عمل آید.

برای حفظ حمل کودکی که هنوز به دنیانیامده درکشور ما مقرراتی تصویب گردیدفیالمثل درقانون جزا سقط جنین ریا، جرمی جنایی محسوب می شود.مگر بانظر پزشکی. گاهی سقط جنین به منظور جلوگیری از ازدیاد نسل صورت می گیردکه از نظر مقتل این علت موجه دانسته نشده ولی دربرخی از کشورها مانند فرانسه سقط جنین تا 10 هفته اول بارداری ودر آلمان تا 3ماه حتی بدون نیاز پزشکی جایز دانسته شده است.

مادران باید از استعمال الکل ومواد مخدر ومشروبات الکلی دردوران حاملگی خودداری نمایند.چراکه تجربه وآمار نشان می دهد. کهاستعمال الکل ومواد مخدر درپیدایش جرائم تاثیر فراوان داشته ودارد.

_مقررات بعد از تولد طفل:

الف: ایجاد محیطی آرام وسالم در خانواده

ب: تامین آموزش وپرورش مناسب

الف) برای اینکه خانواده از محیطی آرام وسالم برخوردار باشد رعایت نکاتی ضروری است:

1-برقراری دوستی و تفاهم بین والدین

2- همبازی شدن با کودک ونوجوانان

3- احتراز از رقابت محبت فرزندان

4- عدم ایجاد ناسازگاری در محیط خانواده

5- عدم پرخاشگری والدین نسبت به خود ویا نسبت به فرزندان

6- پرورش حس اعتمادبه نفس

7- تامین محیط مسکن مناسب

8- جلوگیری از تحریک جنسی فرزندان

9- تامین نیازهای مادی و معنوی

ب:تامین آموزش و پرورش مناسب:بعداز محیط خانواده که محیطی غیر انتخابی و حقی برای کودک و نوجوان است محیط مدرسه و کلاس درس موثر در پیشگیری بزهکاری اطفال ونوجوان می باشد.

نقش مدرسه در پیشگیری از بزهکاری

نقش معلم در پیشگیری از بزهکاری

1- مدرسه به عنوان یک واحد کنترل اجتماعی به دانش آموزان می آموزد که چرا به خاطر هدف و نظم جامعه آموزشی لازم است مقررات را رعایت کند. مدرسه اصل پاداش و کیفر را تعلیم می دهدو کودک می آموزد با کارو تلاش و رفتار مناسب پاداش شایسته بگیرد در غیر این صورت کیفری ببینلی.

2- هیچکس به اندازه معلم برای آفریدن یک محیط مساعد، دلپذیر، صمیمی و توام باگذشت و همکاری مسولیت ندارد. چراکه در جریان تعلیم و تعلم در شرایط معلم نقش مفتاح مشکلات را به عهده دارد و خلاقیت از آن اوست.

منابع

بزهکاری اطفال و نوجوانان _ نوشته دکتر هوشنگ شامبیاتی

کودکان و نوجوانان بزهکار و ناسازگار _تالیف دکتر جاوید صلاحی

تبلیغات متنی