امروز شنبه 29 اردیبهشت 1403
صفحه اصلی | درباره ما | تماس با ما

مبانی تحلیل جمعیت شناختی باروری

 0

تعریف باروری

باروری در کنار مرگ ومیر یکی از عوامل اصلی تغییرات جمعیتی یک جامعه می‌ باشد. در بسیاری از نقاط دنیا، اکنون مهمترین عامل می باشد زیرا سطح باروری که در گذشته تقریبا ثابت بود اکنون کاهش بسیاری یافته و رشد جمعیت نیز به تبع آن کم شده است. یکی از مولفه های مهم در برنامه ریزی های مربوط به سلامت و آموزش هر جامعه، آمار و روندهای باروری در آن جامعه است. دانستن الگوی تغییرات باروری و سمت و سوی آینده آن در هر کشوری می تواند از اهمیت بالایی برای برنامه ریزی های کشوری برخوردار باشد. واقعه ولادت عبارتست از زایش موجود زنده انسانی که علایم حیات را نشان دهد. به این ترتیب، در جمعیت شناسی مرگ و میرهای جنینی یا مرده زایی جزو واقعه ولادت محسوب نمی شوند چرا که اساسا موجود زنده‌ای به دنیا نیامده است. باروی، رفتار بالفعل فرزندآوری است و یک رفتار جمعی محسوب می شود نه فردی. پس مشخص است که صحبت از باروری در سطح جمعیت ها معنا می یابد. به عبارتی، باروری با ولادت دو مفهوم کاملاً از یکدیگر جدا می باشند در ولادت پدیده های زیستی و حال اینکه در باروری پدیدههای اجتماعی و فرهنگی تاثیر دارند. باروری یکی از موارد عمده مطالعات جمعیتی است، زیرا که باروری عامل عمده افزایش جمعیت می باشد و تأثیر بسزایی در توزیع جمعیت ایفا می نماید. باروری از پدیده های قابل کنترل جمعیتی است که عوامل اجتماعی،اقتصادی و فیزیولوژیکی در آن تاثیر می گذارد. باروری بر خلاف مرگو میر که در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد به وسیله زنان در دوره سنی خاصی صورت می پذیرد.گرچه بیشتر متولدین از نظر قانونی مشروع می باشند.ولی در کشورهای انگلیسی زبان و حوزه کارائیب وجود نوزادان نامشروع تاثیر زیادی بر عدم صحت اطلاعات آماری می گذارند،زیرا که اغلب تولد آنها ثبت نمی شود. باروری را باید از قابلیت زایش یا باروری Fecundity تفکیک کرد. بین باروری و قابلیت باروری همواره فاصله زیادی وجود دارد چرا که قابلیت باروری هیچگاه بالفعل نمی شود. همچنین از باروری طبیعی هم که در آن هیچگونه کنترلی بر باروی انجام نمی شود باید تفکیک نمود.

منبع اصلی آمارهای باروری داده های ثبت احوال می باشد و در برخی مواقع از داده های سرشماری هم می توان استفاده نمود. ازآنجاکه باروری، علاوه­بر داشتن جنبه طبیعی، جنبه­های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیست­محیطی و غیره نیز دارد، بنابراین مطالعه آن، چه از بعد جمعیت­شناختی و چه از ابعاد دیگر، حائزاهمیت است؛ اما این­کار مستلزم دست‌یابی به منابع آماری معتبر است. همچون مرگ و میر، ثبت به­موقع زاد و ولد مهم است و آمار صحیح آن پایه تحلیل­های جمعیتی است؛ چرا که در صورت عدم آگاهی دقیق از آن در هر سال معین، میزان افزایش جمعیت برآورد نخواهد شد و موجب عدم تعیین ساخت سنی جمعیت­ها و به­دنبال آن اتخاذ خط­مشی­های دورازواقع خواهد شد.

شاخص های باروری

شاخص­های باروری شاخص­هایی هستند که فراوانی وقایع جمعیتی مرگ­ومیر یک سال معین را نسبت به جمعیت میانه همان‌سال نشان می­دهند. آماری که از تعداد ولادتها یک منطقه در یک سال به­دست می­آید، زمانی قابل‌مقایسه با آمارهای متناظر آن با سال­های قبل یا بعد است که نسبت به جمعیت کل آن کشور در میانه­ آن سال بیان می­گردد.

- میزان تولد خام crude birth rate

این میزان نماینده تکثیر طبیعی جمعیت از راه تولد است و بیان کننده تعداد کودکان زنده به دنیا آمده به ازای هر هزار نفر جمعیت در وسط یک سال معین است.

فرمول آن چنین است:

(تعداد ولادتها در یک سال تقسیم بر جمعیت منطقه در وسط سال) ضربدر 1000

این شاخص چند مشکل مهم است. اول آنکه، چون کل جمعیت را در نظر می گیرد یک شاخص ناخالص است و قابلیت مقایسه آن محدود است. در واقع در این شاخص ترکیب سنی اصلا در نظر گرفته نمی شود در حالیکه باروری تحت تاثیر سن می باشد. دوم، باروری منحصر به جنس زن و در سنین خاصی است که این سنجه خام آن را در نظر نمی گیرد.

استفاده از این شاخص برای محاسبه میزان رشد طبیعی جمعیت به کار می آید.

میزان باروری عمومی General fertility rate

تعداد موالید یک جامعه بستگی به تعداد زنان آن جامعه در سن باروری دارد. بنابراین اگر در تعیین میزان باروری، زنان این گروه دخالت داده شوند میزان دقیق تری به دست خواهد آمد. این شاخص از تقسیم موالید یک سال بر تعداد زنان در سنین باروری یعنی سنین 15 تا 49 ساله ضربدر 1000 به دست می آید.

این شاخص به رغم بهتر بودن نسبت به میزان خام موالید، امام هنوز همان اشکالات را داردو همچنین در جوامعی که باروری از طریق ازدواج و خانواده صورت می گیرد، زنان ازدواج نکرده را در جمعیت در معرض واقعه قرار می دهد که با حذف آنها می توان شاخص بهتری به دست آورد.

- میزان باروری نکاحی Marital fertility rate

میزان باروری نکاحی تعداد کودکان زنده به دنیا آمده به ازاری هزار زن ازدواج کرده و در سنین باروری را نشان می دهد این شاخص نشان دهنده دقیق تری برای باروری است زیرا در مخرج کسر فقط زنان همسردار محاسبه می گردد در حالیکه در میزان باروری عمومی زنان مجردی هم که در سنین باروری بودند محاسبه می شد.

- میزان باروری اختصاصی سنی age specific fertility rate

هر دو شاخص میزان باروری عمومی و نکاحی برای زنان 15 تا 49 ساله می باشد اما چون شدت باروری زنان در سنین مختلف یکسان نیست لذا از شاخص میزان باروری ویژه سنی که برای هر دو شاخص فوق قابل محاسبه است استفاده به عمل می آید.

برای محاسبه این شاخص، زنان 15 تا 49 ساله را در هفت گروه سنی پنج ساله یعنی 19-15، 24-20، 34-30، 39-35، 44-40، 49-45، ساله طبقه بندی می کنند و از تقسیم موالید زنده متولد شده هر گروه سنی به جمعیت زنان همان گروه سنی در میانه سال، میزان باروری ویژه سنی مربوطه به آن را محاسبه می کنند. میزان باروری اختصاصی سنی، کودکان زنده به دنیا آمده به ازاری هزار زن در هر یک از گروه های سنی ذکر شده را در طی یکسال مشخص می کند. این شاخص به خوبی الگوی سنی باروری را منعکس می سازد.

- میزان باروری کلی total fertility rate

این شاخص متوسط تعداد فرزندانی را که یک زن در طول دوره بارداری خود به شرط تداوم الگوی باروری می تواند به دنیا آورد محاسبه می کند. برای محاسبه میزان باروری کل، مجموع باروری ویژه گروه های سنی پنج ساله، در عدد 5 که فاصله گروه های سنی است ضرب و حاصل بر هزار تقسیم می شود. میزان باروری کلی نشاندهنده آنست که با فرض ثابت ماندن الگوی حاضر باروری در گروههای سنی مختلف زنان در سن باروری، هر زن در پایان دوره باروری خود به طور متوسط چه تعداد فرزند به دنیا خواهد آورد. TFR شاخص بسیار مهمی در مطالعات مربوط به باروری است و در اغلب مواقع، بیشترین کاربرد را دارد.

تبلیغات متنی