امروز سه شنبه 01 خرداد 1403
صفحه اصلی | درباره ما | تماس با ما

نظریه جامعه شناسی پارسونز

 0

دیدگاه جامعه شناسی تالکوت پارسونز

تالکتوت پارسونز (1902 -1979) جامعه شناس آمریکایی یکی از بزرگترین نظریه پردازان قرن بیستم است. تفحص ژرف در آثار جامعه شناسان مهم اروپایی (وبر، دورکیم، پارتو) و تامل در مسائل و بحران های عظیم این قرن سرانجام او را به سوی ساختن تئوری های جدید در رابطه با کنش فردی، نظام اجتماعی و سیستم فرهنگی کشاند. پارسونز برای عناصر فرهنگی و اجتماعی در شکل گیری سیاست و اقتصاد نقش عمده ای قائل بود و در ترویج مکتب «کار کردگرایی ساختی» تلاش بسیاری کرد. نظریه های کلان، بیان پیچیده، دیدگاه متعالی و تفکر نظام ساز وی، به شدت مورد ملامت و تهاجم بعضی حوزه های جامعه شناسی (بخصوص دیدگاه دیالکتیکی) قرار گرفته است.

1. کارکردگرایی ساختی
تئوری کارکردگرایی ساختی از یک سو کارکردها و نتایج پدیده های اجتماعی را مورد توجه قرار می دهد و از سوی دیگر بر رابطه پایدار و تداوم بین عناصر جامعه و کل نظام اجتماعی ناظر است. هر ساخت که از روابط ثابت و پایدار تشکیل می شود با یک سلسله کارکردها در نظام اجتماعی تناسب دارد. بنابراین کارکردگرایی ساختی از دو منبع الهام می گیرد. یکی کارکردگرایی ای که جامعه را دارای عناصری که هر یک در جای خود و به خوبی کار می کنند و در کل نظام ضرورت دارند، تلقی می کند و دیگری ساختارگرایی ای که در آن پدیده های اجتماعی از طریق کیفیت ساخت جامعه تحلیل می شود. در این حالت اجزای مجموعه به واسطه عامل ساختی در اتصال و ارتباط پیوسته و پنهانی هستند. کارکردگرایی ساختی شرط دوام نظام اجتماعی را در تامین کارکردهای اساسی جامعه می داند و هر ساخت نیز بر حسب ضرورت های کارکردی نظام اجتماعی تعین و تشکیل می یابد.

2 کنش اجتماعی
کتاب ساخت کنش اجتماعی به بررسی عمل اجتماعی انسان و خصوصیات آن اختصاص دارد و به مطالعه رابطه هدف و وسایل، و نقش محیط در جامعه در شکل گیری کنش اجتماعی می پردازد. پارسونز در این کتاب ابتدا به ارادی بودن آن (هدفدار بودن) اشاره می کند و سپس دلایل انتخاب های متفاوت افراد را با توجه به محدودیت های محیطی و زیستی مورد بررسی قرار می دهد و آن گاه با تاکید بر اهمیت هنجارها و ارزش ها در تعیین اهداف و اعمال انسان ها به تبیین کنش اجتماعی می پردازد. لویس کوزر جامعه شناس معاصر محورهای اصلی دیدگاه پارسونز را در این کتاب به شرح زیر خلاصه کرده است:

الف- کنش های انسان، اختیاری و ارادی است نه فقط رفتاری زیستی و انفعالی.
ب- عاملان کنش در جهت رسیدن به هدف ها تلاش می کنند.
ج- انتخاب های مختلف بین وسایل متفاوتی که این عاملان در تعقیب خواسته هایشان به کار می گیرند می باشد.
د- شرایط محیطی و بدنی، محدودیت هایی را در انتخاب وسایل و انجام هدف ها ایجاد می کنند در کنش نقش دارد.
ه- مجموعه هنجارها و ارزش ها، انتخاب های فردی را از لحاظ وسائل و اهداف معین می کنند.
بنابراین کنش فرد، ارادی و هدفدار است و با توجه به محدودیت های محیطی و زیستی، توسط ارزش ها و هنجارهای اجتماعی تعیین می گردد.

3. نظام اجتماعی
بخش مهمی از آثار پارسونز به تحلیل شخصیت، سیاست، اقتصاد و ارزش ها اختصاص دارد نظریات او در چهار زمینه مطرح می شوند؛
زمینه فرهنگی (ایدئولوژی، معرفت و ارزش)
زمینه اجتماعی (روابط متقابل)
زمینه روانی (شخصیت که به وسیله روانشناسی مطالعه می شود)
زمینه زیستی (ارگانیسم «خواسته ها «نیازها)

گرچه در واقع امر انسانی عملی واحد است، اما بایستی زمینه های عمل را به عنوان چهار سیستم فرهنگی، زیستی، اجتماعی و روانی در نظر گرفت؛این چهار سیستم در عین تمایز دارای پیوستگی و تداخل هستند و می توان آنها را تحت یک سیستم عمومی تر که سیستم عمل است قرار داد.
ارتباط این سیستم ها به شکل افقی نیست بلکه به نحوی رتبه بندی شده اند که سیستم فرهنگی، سیستم اجتماعی را کنترل می کند و به ترتیب سیستم اجتماعی، سیستم روانی را و سیستم روانی سیستم سیاسی را. این رتبه بندی به لحاظ اطلاع از بالابه پایین می باشد و از لحاظ نیرو از پایین به بالا. یعنی سیستم فرهنگی دارای بیشترین اطلاع و سیستم زیستی دارای بیشترین نیروست.

در این رابطه رتبه عالی تر، رتبه های پس از خود را کنترل می کند. عناصر فرهنگی که دارای خصیصه کلی هستند از طریق نهادی شدن در قالب سیستم اجتماعی به شکل هنجار و قاعده در می آیند. مثلاارزش کلی عدالت (عنصر فرهنگی) در نظام قضائی نهادی می شود و در قالب سیستم اجتماعی تحقق عملی می یابد؛ ساخت همان نهادی شدن عناصر کلی فرهنگی است و دارای خصوصیات نسبتا پایدار می باشد. عناصر نظام اجتماعی که دارای ثبات و دوام هستند به چهار دسته تقسیم می شوند؛
- ارزش ها (جهت گیری مطلوب سیاست را مشخص می کنند)
- هنجارها (الگوهای رفتار)
- مجتماعات (برگرد ارزش ها و اندیشه ها شکل می گیرد)
- نقش ها (اشکال عضویت و شرکت افراد در اجتماعات)

دکتر عباس محمدی اصل

تبلیغات متنی