امروز شنبه 29 اردیبهشت 1403
صفحه اصلی | درباره ما | تماس با ما

مدیریت و رهبری تربیتی در نظام تعلیم و تربیت

 0

مقدمه

پرورش اندیشه و تعالی فکر سرلوحه تعلیم و تربیت هر قوم و ملتی است که از طریق آن می‌توان به سطوح والای زندگی فردی و اجتماعی دست یافت. آموزش و پرورش در تربیت انسان‌های موفق نقش به سزا دارد. نظام آموزشی پویا هر لحظه باید در فکر نو شدن باشد و مطمئناً هیچ تحولی در آموزش و پرورش رخ نخواهد داد مگر اینکه ابتدا در نحوه نگرش مدیران به عنوان رهبران نظام آموزش و پرورش تغییر حاصل شود (رادمنش، 1386).

مدیریت بر سازمان‌های آموزشی و پرورشی دشوارترین، ظریف‌ترین، با اهمیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین و مؤثرترین هنر و دانش به حساب می‌آید. زیرا آموزش و پرورش توأم با مدیریت مناسب از یک سو تبدیل انسان‌‌‌‌های خام به انسان‌های خلاق، بالنده و رشد یافته است و از سوی دیگر تضمین کننده احتیاجات نیروی انسانی هر جامعه در سطوح مختلف و در نقش‌های متفاوت است.

مدیریت آموزش و پرورش در حقیقت کوششی است بخردانه برای بالا بردن کیفیت تعلیم و تعلم انسان‌هایی که بار سنگین تحول فردی و جمعی را بر دوش دارند.

مدیریت کارساز و کارآمد می‌تواند با بالا بردن درجه رضایت کارمندان و دانش آموزان، پیوند استوار با اولیاء، کاهش افت تحصیلی، نوآوری و خلاقیت، بهره‌گیری مناسب از منابع مالی و انسانی و... فراگیران را به انسان‌هایی شایسته مبدل سازد.

لذا ضرورت دارد مدیران در سطوح عالی، میانی و بویژه در مدارس با اصول و مبانی نظریه‌ها و روش‌‌‌های جدید مدیریت آشنا گردند و با بهره‌گیری از هنر، علم و تجربه مدیریت به طریق بایسته و شایسته چون اسوه حسنه به رهبری دانش‌آموزان و معلمان و غیره پرداخته، با مطالعه عمیق و مستمر در موضوعات و مسائل مدیریت آموزشی و بیان تجربه و دیدگاه‌های خود، محیط مدارس را متعادل سازند و فضای آموزشگاه‌ها را به فضای گرم، صمیمی، روح افزا، پرتلاش و با نشاط تبدیل نموده و از این طریق اعتلای آموزش و پرورش کشور را محقق گردانند(صافی، 1381).

مدیریت چیست؟

مدیریت عبارت است از: ارتقاء مستمر کیفیت و بهبود و بهسازی فرآیند مختلف آموزشی و یا در تعریفی دیگر فعالیت و عملی که در موقعیتی سازمان یافته برای هدایت امور در جهت اهداف معین صورت می‌گیرد. لذا در دنیای متغیر امروز مدیران باید بتوانند با برنامه‌‌‌ریزی به نیازهای جامعه پاسخ دهند در غیر این صورت اعتبار و مشروعیت خویش را از دست خواهند داد(علاقه‌بند، 1382).

مدارس با توجه به نقش سازنده انسان بودن نیازمند مدیرانی هستند که کارآمد، اثر بخش و خلاق و... باشند. تا با تدبیر خویش مدارسی با کیفیت جامع تولید کرده که عناصر آن حسن ارتباط کارکنان، توسعه رفتار مثبت در کلاس درس، افزایش اثر بخشی مدرسه، کاربرد مفاهیم و کاربرد ابزار مدیریت جامع است.

مدیران باید یاد بگیرند درست و زیبا و ظریف کار کنند زیرا که وظیفه آنان انجام درست کارهاست نه انجام کارهای درست(تورانی، 1384).

خوب می‌دانیم اگر چیزی را بشنویم فراموش می‌کنیم. اگر ببینیم به خاطر می آوریم. اما اگر انجام دهیم درک می‌کنیم... لذا مدیران به جای آموزش باید تربیت شوند تا از طریق انجام عملی مفاهیم و آموزه‌ها به فهم و درک مدیریت دست یابد.

اهمیت مدیریت

امروزه هنر مدیریت یکی از ظریف‌ترین، دشوارترین و پرثمرترین کارها است و یکی از شاخص‌های مهم تمدن در رشد و توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جوامع مدیریت است.

از بین انواع مدیریت، مدیریت بر سازمان‌های آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نقش راهبردی دارد زیرا تمام اهداف و عوامل این سازمان انسانی است.

اگر سازمان‌های دیگر در رسالت خود کوتاهی کنند و به اهداف مورد نظر دست نیابند نتیجه آن عاید گروه یا سازمانی است که با آن سر و کار دارند اما اگر سازمان آموزش و پرورش و مدیران آن از ماهیت خود غافل باشند یا در کار خود وقفه‌ای بوجود آورند حاصل کارشان در ابعاد اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی متوجه جامعه خواهد شد و در رشد و توسعه جامعه و یا افت و انحطاط آن سهم موثری خواهند داشت(صافی، 1381).

در فرآیند آموزش به هیچ وجه نمی‌توان منتظر نتیجه ماند و آنگاه عیوب را بر طرف ساخت و به عبارتی اصلاح امور در آخرین مرحله بسیار دیر است پس لازم است مدیریت با کیفیت در همه مراحل فرآیند آموزش صورت گیرد و اعمال شود پس سرمایه گذاری در مورد تربیت مدیران بهترین و سودمندترین نوع سرمایه‌‌‌‌گذاری است(تورانی، 1384).

ارائه چهارچوب مدیریت

در این جا مدیریت به دو دسته عوامل فرایندی که بیشتر معطوف به مباحث کیفی و عوامل عملکردی که بیشتر ناظر بر مباحث کمی، ساختاری و تجهیزات است، تقسیم شده است(سرکارآرانی، 1387).

الف: عوامل فرآیندی (مفهومی)

1- گسترش آگاهی و درک روشن نسبت به اهمیت و ضرورت تغییر و سود در مدرسه نزد معلمان، دانش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان، والدین و سایرین

2- ایجاد باور عمیق نسبت به ضرورت تغییر برای بهبود

3- توسعه دانش، نگرش و مهارت در عوامل مدرسه و خانه

4- شناسایی فرآیند آموزشی، تربیتی، اداری، پشتیبانی و اطلاعاتی

5- تجزیه و تحلیل فرآیندها و تشخیص مسائل و مشکلات اصلی

6- تدوین استراتژی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و راه‌حل‌‌‌‌های مطمئن جهت بهبود مدرسه

7- برنامه‌ریزی برای اجرای استراتژی‌‌‌‌‌‌‌‌ ها و تصمیمات اساسی

8- ارزشیابی مستمر از عملکردها و تغییرات

9- استمرار بهبود کیفیت

ب: عوامل ساختاری (عملکردی)

1- تشکیل کمیته بهبود کیفیت در مدرسه

2- دسته بندی و تدوین فرآیندهای جهت تغییر با بهبود

3- بررسی و اولویت‌بندی نیازها و کارهای اساسی و مهم

4- تعیین افراد خاص برای اجرا، ارزشیابی و بررسی آنچه برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی شده و باید تحقق یابد

5- اقدام براساس روش‌‌‌های استاندارد و بهینه و جدید

6- استمرار اقدامات برای بهبود و ارتقاء

موانع مدیریت

1. کمبود امکانات (فضا – تجهیزات و بودجه)

2. عدم همکاری مسئولان

3. حجم زیاد کارها

4. انجام کارهای خدماتی – تعمیراتی و اجرایی

5. وجود مقررات دست و پاگیر

6. عدم همکاری اولیاء و پرسنل مدرسه

7. عدم ثبات مدیریت

8. ازدیاد بخشنامه ها

9. کافی نبودن آموزش‌های مخصوص مدیران

10. کمبود ضوابط معقول و منطقی برای نظارت و ارزشیابی مدیران

11. قرار گرفتن رابطه به جای ضابطه

12. مدارس دو نوبته

13. نداشتن حق انتخاب دبیران

14. عدم شرکت مدیران در تصمیم‌گیری(صافی، 1370).

مهارت سه گانه مدیریت

منظور از مهارت توانایی کاربرد مؤثر دانش و تجربه شخصی است. ضابطه اصلی مهارت داشتن، اقدام و عمل مؤثر در شرایط متغیر است.

مهارت یک هنر ذاتی است که در وجود افراد به ودیعه نهاده شده است(علاقه‌بند، 1382).

مهارت‌های مورد نیاز مدیران شامل:

1- مهارت فنی

توانایی در اجرای وظایف خاصی که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است که از طریق تحصیل، کارورزی و تجربه حاصل می‌شوند.

این مهارت‌ها شامل: فنون برنامه‌ریزی، ارزشیابی، راهنمایی، بودجه‌بندی، کنترل، حسابداری، امور مالی، کارگزینی، کارپردازی و غیره است.

2- مهارت انسانی

توانایی و قدرت تشخیص در زمینه ایجاد محیط تفاهم و همکاری و اجرای کار به وسیله دیگران، مناسبت مؤثر به عنوان عضو گروه، درک انگیزه افراد و تأثیرگذاری بر رفتار آنان است.

این مهارت به آسانی قابل حصول نیست و فنون و روش خاصی ندارد. مدیر آموزشی برای اینکه بتواند در شمار یکی از اعضای مؤثر محیط آموزشی در آید باید به حد کافی از این مهارت بهره‌مند باشد.

3- مهارت ادراکی

توانایی درک پیچیدگی‌های کل سازمان و تصور همه عناصر و اجزای تشکیل دهنده کار و فعالیت سازمان به صورت یک سیستم است.

اکتساب مهارت ادراکی مستلزم آموزش نظریه‌های علوم رفتاری به ویژه تئوری‌‌‌های سازمان، مدیریت، تصمیم‌گیری و کاربرد عملی آنهاست.

به زبان ساده مدیری که دارای مهارت ادراکی است تمام مدرسه را مانند یک سیستم می‌‌‌‌‌داند و قبل از هر گونه تصمیم‌گیری به تأثیر آن بر عملکرد معلمان، کارکنان، دانش آموزان و در نهایت کارایی مدرسه می‌اندیشد و بعد اقدام می‌کند.

وظایف مدیران

هدف اصلی مدیریت تسهیل امر آموزش و یادگیری است که مدیران برای نیل به این هدف در دو بخش وظایف عمومی وظایف تخصصی مسئولیت‌هایی را انجام می‌دهند(علاقه‌بند، 1374).

الف) وظایف عمومی

1. برنامه‌ریزی

2. سازماندهی

3. هدایت و رهبری

4. نظارت و کنترل

5. ارتباط

ب) وظایف خاص

1. برنامه‌ریزی آموزشی و تدریس

2. امور دانش‌آموزان

3. امور کارکنان

4. روابط مدرسه و اجتماع

5. تسهیلات و تجهیزات آموزشی

6. امور اداری و مالی

ویژگی‌های مدیر موفق

دانش آموزان این مرز و بوم به برنامه‌ریزانی که با نیازهای آنها آشنا باشند، در فرآیند تعلیم و تربیت، تربیت را اصل بدانند، در رشد وشخصیت به تمام ابعاد توجه کنند، آنها را برای زیستن در این جهان آماده سازند و... نیاز دارند و شاید در این راستا بتوان موارد ذیل را جزء ویژگی آن افراد دانست(صافی، 1381).

1. فردی مؤمن و با تقوا که می‌تواند از نظر رفتاری الگوی مدرسه باشد.

2. کمتر حرف زده و بیشتر گوش می‌‌ دهد و پس از کسب اطلاعات لازم در هر زمینه اظهار نظر می‌‌‌‌کند.

3. از همه امکانات استفاده کرده تا به اهداف مورد نظر خویش برسد.

4. شناخت تک تک کارکنان و استفاده از آن‌ها به تناسب استعداد و ذوق آنان

5. ایجاد روابط انسانی مناسب با پرسنل آموزشگاه و دانش‌‌آموزان

6. آشنایی با قوانین و مقررات سازمان و آگاه کردن کارکنان از آیین نامه‌ها وشیوه نامه ها

7. برپایی جلسات شورای دبیران و فرصت اظهار نظر به کارکنان دادن در امور مدرسه

8. کمک از والدین دانش‌آموزان برای بهبود کمی و کیفی واحد آموزشی

9. انجام درست کارها و سعی مداوم در بهتر شدن

10. پوشش مناسب و داشتن ظاهری آراسته

11. شهامت داشتن در روبرو شدن با مشکلات

12. فکر کردن قبل از انجام هر عملی و قاطعانه عمل کردن

13. پرهیز از شکایت و توجیه کردن کارهای خود

مدیریت کارآمد

برای اینکه بدانیم به کجا می‌خواهیم برسیم باید بدانیم کجا هستیم و چرا؟ لذا باید برخیزیم و دوری بزنیم تا بتوانیم قدمی برداریم. البته فراموش نکنیم که اگر صد نفر یک قدم برای بهبود بردارند بهتر است تا یک نفر صد قدم(تورانی، 1384).

نکاتی که مدیر کارآمد باید برای موفقیت مورد توجه قرار دهد عبارت‌اند از(صافی، 1370):

1. خصوصیات زیستی، روانی و اجتماعی دانش‌آموزان را بشناسد و در برنامه‌ریزی به آنها توجه کند.

2. اهداف دوره تحصیلی را بشناسد و همه کارکنان مدرسه را با این اهداف آشنا سازد.

3. به همه کارکنان مدرسه احترام بگذارد و تک تک آنها را بشناسد.

4. به اظهار نظر کارکنان مدرسه اهمیت داده و از پیشنهادهای سازنده آنان به منظور بهسازی امور آموزشی وپرورشی مدرسه استفاده کند.

5. علاوه بر آشنایی با شرح وظایف خود وظایف همکاران را نیز به آنان ابلاغ کند.

6. به خود آگاهی، خودسنجی و مدیریت برخود اهمیت دهد و در جهت تقویت صفات مثبت و تضعیف صفات منفی خود بکوشد.

7. فضای مدرسه را به فضایی سالم و محیطی گرم و صمیمی مبدل سازد.

8. از امکانات و منابع مدرسه به خوبی آگاه بوده و حداکثر استفاده را از شرایط موجود بنماید.

9. خاضع، صادق، خونگرم و صمیمی باشد و در جهت رضایت کارکنان مدرسه بکوشد.

10. امور مدرسه را بین خود، همکاران و دانش‌آموزان بر اساس هنر، علم، تجربه و اخلاق تقسیم کند.

11. با نظریه‌های یادگیری، اصول برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، روش‌های کلی تدریس و طراحی آموزشی آشنا بوده و آنها را در امر آموزش به کار گیرد.

12. به هنگام تصمیم‌گیری اطلاعات جامعی بدست آورد و برای اخذ تصمیم مناسب با دیگران مشورت کند.

13. شورا و انجمن‌ها را به موقع تشکیل داده و با بهره‌گیری از روش‌های مناسب زمینه را برای شرکت و مساعدت آنها فراهم سازد.

14. از والدین دانش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان در بهبود کمی و کیفی واحد آموزشی کمک بگیرد.

15. همکاران را به استفاده از وسایل کمک آموزشی، آزمایشگاه و کارگاه تشویق و ترغیب نماید.

16. با ارائه طرح‌های مناسب در زمینه بازدیدهای علمی و پژوهشی، انجام مسابقات فرهنگی و هنری، ایجاد نمایشگاه‌ها و انتشار روزنامه دیواری، بروشورها و... شرایط بروز استعدادها و ابتکارات دانش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان و کارکنان را فراهم آورد.

17. برای اجرای برنامه‌های مذهبی، بهداشتی، ورزش و سایر برنامه‌‌‌‌‌های تربیتی مدرسه طرح های مناسب تهیه کرده، تسهیلات لازم را در جهت تحقیق این طرح‌ها فراهم سازد.

18. به امر ارزشیابی اهمیت داده و از این طریق نقاط قوت و ضعف واحد آموزشی را بشناسد تا بر اساس نتایج ارزشیابی به تشویق و قدردانی از دانش آموزان و کارکنان مدرسه اقدام کند.

نتیجه‌گیری

با توجه به مطالب عنوان شده توصیه می‌شود:

1. مدیران مدارس همچنان آموزش دیده تا نوآوری و اصلاح مدرسه یک فرایند مداوم باشد.

2. مدیران در ادره مدرسه از روش‌‌های سنتی دست برداشته و در اداره مدرسه رویکردی نوین ارائه دهند.

3. با همکاری صادقانه همه کارکنان و عوامل مدرسه به تحقیق مدیریت کیفیت و جامع کمک نمایند.

4. به اصلاح مداوم امور آموزشی پرداخته و منتظر ارزشیابی در پایان روند آموزش نباشند و ارزشیابی از کار را به ارزشیابی مداوم و مستمر تبدیل کنند.

5. وظیفه خود را شناخته و با توکل و اعتقادی عمیق به مدیریت عشق بورزند و در جهت بهبود کار خویش و حصول تغییرات مثبت قدم بردارند.

منابع

1. تورانی، حیدر. 1384. کاربست مدیریت فرآیند مدار در مدرسه. جلد دوم. انتشارات تزکیه.

2. تورانی، حیدر. 1384. مدیریت فرآیند مدار در مدرسه. جلد اول. انتشارات تزکیه.

3. رادمنش، محمد حسن.1386. ایده‌های ناب مدیریتی. انتشارات ورای دانش. چاپ سوم.

4. روبرت تی. تایر. 1387. الفبای مدیریت.(ترجمه: محمد رضا سرکارآرانی). انتشارات مدرسه.

5. صافی، احمد. 1370. میزان رضایت شغلی مدیران مدارس شهر تهران. نشر انجمن اولیاء و مربیان.

6. صافی، احمد. 1381. مدیریت و نوآوری در مدارس. نشر انجمن اولیاء و مربیان.

7. علاقه‌بند، علی. 1374. مقدمات مدیریت آموزشی نشر بعثت.

8. علاقه‌بند، علی. 1382. مبانی نظری و اصول مدیریت آموزشی. نشر روان.

تبلیغات متنی