آزمون مهارت های ادراکی، دیداری و حرکتی

نظریه های مربوط به رشد حرکتی و یادگیری بر این باورند که کارآمدی تحصیلی و شناختی در بسیاری از حیطه ها بر پایه تجربه های حرکتی موفق استوار است.کودکان دچار اختلال یادگیری اغلب در یک یا چند مهارت از این مهارت ها دچار مشکل هستند که این عوامل خود می تواند زمینه ساز بروز اختلال یادگیری ایشان باشد و رفع آن کمک زیادی به درمان می نماید. لذا لازم است فرزندتان را در زمینه های زیر مورد بررسی قرار داده و در صورت وجود مشکل در هر زمینه مشکل را برطرف نمایید:

آیا فرزندم برتری طرفی دارد یا ندارد؟

ارزیابی در زمینه برتری دست-چشم-گوش و پا صورت می گیرد. فردی که از تمام اندام راست استفاده می کند راست برتر است و کسی که ازتمام اندام چپ استفاده می کند چپ برتر است.این افراد در زمینه برتری طرفی مشکل ندارند. اما اگر برخی از اندام راست و برخی از اندام چپ بود، علت ایجاد اختلال یادگیری می تواند این عدم هماهنگی باشد.به طور مثال کودکان دچار نارسانویسی اغلب به علت عدم هماهنگی بین چشم و دست دچار این مشکل می شوند که با رفع عدم هماهنگی بین اندام و ایجاد غلبه طرفی با استفاده از بازی های خاص و تمرینات ورزشی می توان بخشی از مشکل یادگیریشان را رفع نمود. در نظر داشته باشید:

1- هیچگاه دست برتر کودکتان را تغییر ندهید(مگر به توصیه کاردرمان متخصص یا کارشناسان اختلال یادگیری) چون با تغییر دست برتر،کودک دچار اختلال در یادگیری و مشکلات زبانی خواهد شد.

2- موضوع داشتن یا نداشتن برتری منوط به این است که هر دوچشم –هر دو دست-هر دوپا و هر دو گوش کودک به لحاظ فیزیکی سالم باشد.

آیا فرزندم تعادل و توازن حرکتی دارد یا ندارد؟

مخچه تنظیم کننده تعادل و توازن ماست.گاهی اشکالات خفیف مخچه ای باعث برهم خوردن این تعادل و توازن در اندام می شود که بروز این عامل می تواند زمینه ساز ایجاد اختلال یادگیری شود. با انجام برخی از تمرینات ورزشی و بازی ها می توان تا حدی زیادی این مشکل را رفع نمود.

برای ارزیابی وضعیت تعادلی کودکتان می توانید موارد زیر را مورد ارزیابی قرار دهید:

1- ایستادن روی یک پا با چشم باز(10 ثانیه)

2- ایستادن روی یک پا با چشم بسته(5 ثانیه)

3- راه رفتن روی خط راست به سمت جلو و عقب

4- سینه خیز کردن

5- چهار دست و پا کردن

6- لی لی کردن

7- جفت پا پریدن

8- پریدن از روی مانع

9- طناب زدن

مفاهیم مربوط به جهت یابی

کودک باید قادر به شناخت مفاهیم: چپ راست بالا پایین زیر رو عقب جلو کوتاه بلند باشد. وجود مشکلات در این قسمت باعث بروز اختلال می شود. بطور مثال کودکی که در جهت یابی مشکل دارد، قرینه نویسی – وارونه نویسی و یا اختلال در ریاضیات پیدا می کند.

الگوی مداوم رفتار بازداری شده، از لحاظ هیجانی کناره گیر نسبت به مراقبت کنندگان بزرگسال به طوریکه کودک وقتی ناراحت است به ندرت یا خیلی کم تسلی می جوید و به ندرت یا خیلی کم به تسلی پاسخ می دهد. اختلال اجتماعی و هیجانی مداوم که با پاسخ دهی اجتماعی و هیجانی خیلی کم به دیگران و یا عاطفه مثبت محدود خود را نشان می دهد.

کودک الگوی مراقبت ناکافی مفرط را تجربه کرده است که شامل غفلت یا محرومیت اجتماعی به شکل برآورده نشدن مداوم نیازهای هیجانی اساسی برای تسلی، تحریک و محبت توسط بزرگسالان مراقبت کننده است و یا تغییرات مکرر مراقبت کنندگان اصلی که فرصت تشکیل دادن دلبستگی های با ثبات را محدود می کنند (مثل تغییرات مکرر در مراقبت توسط والدین رضاعی). بزرگ شدن در محیط های غیر عادی که فرصت برقرار کردن دلبستگی های انتخابی را شدیداً محدود می کنند (مثل مؤسساتی که نسبت بالای کودک – به – مراقبت کننده دارند).

بینایی در تمام زمینه های تحول کودک بعنوان حس هماهنگ کننده و یکپارچه ساز دخالت می کند ودر درک حسهای دیگر نیز نقش بسزایی دارد. ادراک فرایندی است که فرد از طریق آن، طرحهایی از محرکهای محیط خود را سازمان داده و تفسیر می کند و منظور از ادراک بینایی توانایی شناخت، سازماندهی و تفسیر داده های حسی است که از طریق چشم ها دریافت می شود و در شکل گیری مهارتهای اساسی کودک مثل رشد حرکتی، نوشتن، خواندن، ریاضیات تاثیر فراوانی دارد. آزمون TVPS-R میزان دید فرد را اندازه گیری نمی کند و فقط مربوط به ارزیابی ادراک بینایی و غیر وابسته به حرکت است.گاردنر این نسخه از آزمون رادر سال 1982 تهیه کرد و درسال 1996 درایالات متحدهآمریکا مورد تجدیدنظرقرار گرفت. این مجموعه شامل7خرده آزمون تشخیص بینایی[2]،حافظه بینایی[3]،روابط بینایی – فضایی[4]،ثبات شکل بینایی[5]،حافظه توالی بینایی[6]،تشخیص شکل اززمینه بینایی[7] واکمال بینایی[8] است. تشخیص بینایی توانایی تشخیص جنبه های خاص و ثابت محرک بینایی را گویند. کودکان یاد می گیرند تا با پیدا کردن خصوصیات منحصر به فرد یک محرک که آن را از دیگری مجزا می سازد، آن محرک را تشخیص دهند.حافظه بینایی به معنی توانایی بازیافت و گرفتن تجارب بینایی است سه فرآیند اساسی حافظه بینایی شامل ثبت[1]، کدگذاری و ذخیره[2]و بازیافت[3]می باشد.منظور از روابط بینایی فضایی توانایی ادراک وضع اشیا در فضا و مکان وتشخیص وارونگی یا چرخش اشیااست.ثبات شکل توانایی تشخیص یک شکل در حالات گوناگون و صرفنظر از اندازه،وضعیت جنس یا رنگ آن شکل است.تشخیص شکل از زمینه به توانایی تمییز دادن یک شکل از تصویر زمینه آن تصویر گفته می شود و منظور از اکمال بینایی تشخیص شکل ها از نمادهای ناکامل انها است.هر خرده آزمون شامل شانزده مورد می باشد.خرده آزمونهای این نسخه دردودفترچه قرار دارد که یکی ازآنها حاوی 3 ودیگری حاوی 4 خرده آزمون است.خرده آزمونها ازچند پرسش تصویری چند گزینه ای تشکیل شده اند.درهرمورد تصویری به کودک نشان داده می شودکه کود ک باید با مشاهده آن گزینه صحیح راانتخاب کند. مدت زمان اجرای کل آزمون 9 تا 25 دقیقه و بستگی به سن آزمودنی دارد.محدوده سنی آن برای کودکان 4 سال کامل تا 12 سال و11ماه می باشد.وبه جنس،آموزش،نژاد،فرهنگ وزبان وابسته نیست.

اتیسم اختلالی است که با تاخیرهای گسترده در تحول زبان و اجتماعی شدن و وجود رفتارهای کلیشه‌­ای، تکراری یا علائق غیر کاربردی مشخص می­شود. گر چه مجموعه­ای از درمان­ها برای اتیسم وجود دارد، اما تعداد بسیار کمی از آنها مورد پژوهش علمی قرار گرفته‌­اند. تنها درمانی که در نتیجه انجام پژوهش­های تجربی تایید شده است درمانهای بر پایه تحلیل رفتارکاربردی (به کار بسته) یا (ABA) هستند و به عبارتی تحلیل رفتار کاربردی (ABA)، در حال حاضر معروف­ترین و مورد تاییدترین رویکرد حمایت از رشد کودک مبتلا به اتیسم و اختلالات مرتبط می­باشد. ABA به معنی استفاده از اصول انگیزش و یادگیری برای آموزش موثر است. نکته اصلی در این روش این است که پیامدهای کاری که ما انجام می­دهیم بر چیزی که یاد می­گیریم و کاری که قرار است در آینده انجام دهیم اثر می­گذارد. استفاده از این شیوه باید در سنین پایین شروع شود و برای افزایش کارآمدی آن به صورت فشرده ارائه گردد. به طوریکه نتایج نشان می­دهد دست کم 30 ساعت آموزش انفرادی در هفته به مدت بیش از یک سال بهترین نتیجه را در پی خواهد داشت، اما به طور معمول طول مدت درمان با این شیوه دو سال یا بیش از دو سال می­باشد. موسسات بسیاری درمان به شیوه ABA را به عنوان بهترین شیوه درمان اتیسم تایید می­نمایند، از جمله: آکادمی پزشکی اطفال آمریکا، دپارتمان سلامت ایالت نیویورک، آکادمی ملی علوم و....

مطبوعیت در ارتباط با کودکان دارای اختلالات ویژه یادگیری منجر به مقبولیت درمانگر وپذیرش از سوی درمانجو خواهد شد.یک درمانگر اختلالات ویژه یادگیری با آگاهی از اینکه شاه کلید درمان ارتباط مطبوع و خوشایند است اقدام به پذیرش و جذب کودک دارای اختلالات ویژه یادگیری می کند.

پاسخ به مداخله (RTI) یک مدل درمانی پیشگیرانه است که در روشهای مبتنی بر تحقیق از پیشگیری و مداخله در ترکیب با تصمیم گیری مبتنی بر داده های ساخت به منظور بهبود دانش آموز نتایج رفتاری و دانشگاهی تمرکز دارد. هدف آماده کودکان و فراگیران مدرسه و دانشگاه برای رشد و توسعه مداوم، اجرا، ارزیابی، و پایداری یک زنجیره شبکه ای از سه لایه پشتیبانی رفتاری و مداخله در مدارس و دانشگاه هاست.این برنامه بر اساس یک خدمات شناختی سه لایه به دانش آموزان دانش و مهارت به ارائه پشتیبانی به دانش آموزان با نیازهای رفتاری های یادگیری فشرده، ارائه رهبری به مدارس خود، به عنوان "مربیان" در حمایت از اجرای برنامه درمانی کلینیک و مدرسه در مدارس دارند.برنامه در سه محور صورت می پذیرد:

پاسخ به مداخله برای رفتار پیشگیری مدرسه گسترده.

پاسخ به مداخله برای رفتار هدفمند

پاسخ به مداخله برای رفتارفردی مداخلات

با استفاده از این رویکرد من مباحثی را برای درمانگران شناختی اختلالات ویژه یادگیری بیان می کنم.

نظریه آرنولد گزل

وی به سال (1880) به دنیا آمد و در سال 1960 چشم از جهان فروبست. او را باید پیشوای طرفداران رشد طبیعی به شمار آورد. به اعتقاد وی رشد فرایندی است با الگوهای مشخص که از دوران، کنترل ومراقبت شده، به انجام می رسد ونه تنها شامل نمو بافتها واندام ها، بلکه شامل کارکردو رفتار خاص آنها نیز می باشد. فرهنگ ومحیط تنها به عنوان عوامل ثانوی در این فرایند موثرندو می توانند شکل رشد را تغییر دهند، اما نمی توانند آن را پدید آورند یا از بین ببرند.رشد طبیعی معمول شرایط ساخت درونی است که به شیوهای منظم ودور از هر گونه یادگیری وتمرینی پدید می آید.گزل به ویژه در تعیین شیوه هاو فنون رشد برای کارشناسان وپزشکان کودک شهرت به سزای دارد. وی در مقام سرپرست کانون پژوهشهای کودک در دانشگاه (یه یل) با همکاری طرفداران خود هنجارهای رشد را مشخص نمود.به اعتقاد او رفتار کودک در الگوهای معین کاملا قابل پیش بینی است وچون سرعت رشد متفاوت است، بی شک زمان مراحل رشد نیز متغیر است.

گزل هنجارهای سنی را معیارهای قطعی رشد نمی شناسد، بلکه آنها را توجیهی برای هدفها به شمار می آورد و در هر یک از مراحل سنی به تفاوتهای فردی اعتبار بیشتری می دهد.وی می کوشد ترکیبی از حالت های اختصاصی ومراحل رشد به وجود آورد به نظر او مراحل رشداز پیش تعیین گردیده است اما شخصیت،میزان و سرعت رشد و استعدادهای فردی حالت اختصاصی دارند. برخی رفتارها بدون تاثیر عوامل بیرونی خودبه خود پدیدار می شوند. حالتهای اختصاصی درون زاد در نظر او حائز بیشترین ارزش و اعتباراند.

بازی کردن با کودکان تنها به منظور سرگرم کردن آنها نیست، ‌بلکه این عمل در یادگیری و تکامل طبیعی آنها نقش بسزایی دارد. اهمیت بازی کردن در کودکان ورای تفریح است. بازی کردن وسیله بسیار مهم در امر آموزش و فراگیری و همچنین تکامل مغزی و انواع مهارتها در کودکان است. بعلاوه بازی کردن با کودکان در تکامل روانی و اجتماعی آنها مؤثر است. کودکان از طریق بازی کردن و با استفاده از حواس پنجگانه خودشان به اکتشاف بی پایان محیط اطراف خود می پردازند. در واقع آنها از این طریق می آموزند که چگونه حرکت کنند، فکر کنند، به خاطر بسپارند، حرف بزنند و با دیگران رفتار کنند. در هنگام بازی حس کنجکاوی و اعتماد به نفس کودک رشد می کند. شکست در دنیای بازی او جا ندارد. از طیق بازی کردن آنها قوانین مربوط به رفتارهای اجتماعی را نیز فرا می گیرند. در شش ماه اول عمر لب و زبان نوزادان حساس تر از نوک انگشتان اوست و به همین دلیل آنها تمایل دارند که هر چیزی را وارد دهانشان کنند و هدف اصلی آنها از این کار پی بردن به جنس اشیاء است تا مزه آنها. کودکان هرگز از انداختن، غلطاندن، پرت کردن و تکان دادن اشیاء خسته نمی شوند. آنها با این عمل به شکل،‌رنگ، جنس و اندازه اشیاء پی می برند. آنها در ابتدا بیشتر به جنس،‌مزه و نحوه حرکت اشیاء علاقمند هستند و به مرور در پایان یکسالگی با تقلید از حرکت بزرگترها سعی می کنند با نحوه کار اشیاء آشنا شوند.کودکان تقریباً با هر چیزی که در دسترس آنها باشد بازی می کنند و غالباً بازی با وسایل و اسباب بازیهایی را که به گونه ای نیاز به تلاش فکری دارد،‌دوست دارند. بازیهایی مثل چیدن مکعب ها روی هم، پر و خالی کردن ظروف با اشیاء کوچک، جای دادن اشکال هندسی ساده در سوراخهای تعبیه شده مربوط به آنها،‌جدا کردن و دسته بندی اشیاء‌ بر اساس رنگ، شکل و اندازه در رشد فکری آنها نقش بسزایی دارد. نکته مهم در انتخاب نوع اسباب بازی این است که والدین در این انتخاب باید توانایی و مهارتهای کودک را مدنظر داشته و اسباب بازیهایی برای آنها فراهم کنند که کودکان قادر به بکارگیری و تمرین این مهارتها باشند. بعلاوه در هنگام انتخاب اسباب بازی باید حتماً به مسئله امن و بی خطر بودن آن توجه نمود. بعضی از کودکان بسیار اجتماعی اند و به راحتی با سایر کودکان بازی می کنند در حالیکه عده ای دیگر خجالتی و محتاط می باشند و نمی توانند به راحتی خود را با محیط جدید تطبیق دهند. این مسئله کاملاً طبیعی است. به این دسته کودکان باید فرصت داد تا بتدریج با محیط آشنا شوند. حضور والدین در کنار کودکان، آنها را در این امر یاری می دهد. حتی در صورت تمایل آنها باید دست کودکان را در دست گرفت تا حس اعتماد بنفس آنها تقویت شود.بعضی از کودکان در بازی رفتار خشونت آمیز و تهاجمی نسبت به سایر کودکان دارند

دوره ی میانسالی یکی از مراحل تحول انسان و رویدادی طبیعی و برهه ای بهنجار در گستره ی زندگی است و عموما در دهه ی چهارم زندگی فرد آغاز می شود و اغلب محققان برحه ی زمانی این دوره رابین 40 تا 65 سالگی در نظر دارند.میانسالی لزوما دوره ی تغییر منفی نیست بلکه مرحله ای است که در آن آزادی های فردی افزایش می یابد و فرد به بالاترین توان و جایگاه حرفه ای خویش می رسد،آسایش زندگی زناشویی بعد از رفتن فرزندان از خانه و افزایش ارتباطات اجتماعی هم از جمله ویژگی های مثبت ورود به این دوره است.برخی محققان میانسالی را به دو دوره ی میانسالی اولیه که شاخص هایی مانند تثبیت خانواده و شغل،مسئولیت پذیری در مورد بچه ها و خانواده و رابطه با والدین را شامل می شود و میانسالی ثانویه که با اموری همچون نگرانی هایی درباره ی سلامت،بازنشستگی و پدربزرگ و مادربزرگ شدن سروکار دارد.

دیدگاه بالیدگی

در این دیدگاه گزل و همکاران از دو قلوهای همسان برای آزمایشات خود استفاده و راهبرد «کنترل دو قلوها» را در تحقیقات رشدی معرفی کردند.

در این راهبرد به یکی از دو قلوها آموزش خاصی داده می شد (برنامه تجربی)،در حالی که دیگری هیچ گونه آموزشی را تجربه نمی کرد

(کنترل)و تنها به او اجازه داده می شد که مانند کودکان دیگر از فرصت های طبیعی برای رشد استفاده کند. در این حالت گزل اثرات محیط را بر رشد آنها مورد بررسی قرار داد.

گزل به این نتیجه رسید که رشد کودکان یک فرایند منظم است (به این معنی که تغییرات رشدی حتی بعد از کودکی قابل پیش بینی و از قبل تعیین شده هستند.

استفاده از دوقلوها در تحقیقات به محققانی نظیر گزل و مک گرو این امکان را داد که با کنترل عامل ژنتیک،محیط را دستکاری کنند.

مکتب گشتالت و شکل گیری دیدگاه شناختی

نظریه ی گشتالت با سایر نظریه های قرن بیستم متفاوت است.بنیانگذار این نظریه،ابتدا به جمع آوری اطلاعاتی در مورد ادراک،تفکر و ساخت تجارب روانی وسپس به تعبیر وتفسیر مشاهدات خود از طریق مفاهیم جمع آوری شده از جمله به مفهوم یادگیری از طریق بینش که جانشینی برای یادگیری از نوع کوشش و خطاست پرداختند. کهلر با استفاده از میمون ها این نوع یادگیری را به نمایش گذاشت.در آزمایش های او، میمون به ناگاه روش استفاده از وسیله را برای رسیدن به مقصود کشف کرد و خود را به غذایی که دور از دسترس بود رساند. کهلر این موفقیت میمون را هوش نامید و فرضیه اش را چنین مطرح کرد که حیوان در برخورد با مسائل، راه حل های مختلفی را بررسی می کند و احتمالا به این فکر می افتد که برای موفق شدن باید از وسایل موجود به طرز خاصی استفاده کند تا غذا به دست آورد، سپس به عمل می پردازد تا دریابد تا چه اندازه موفق می شود. تکرار عملی که با موفقیت همراه است و به ایجاد بینش در حیوان منجر می گردد، یادگیری از راه بینش نامیده می شود.